A2ko 49. klasea, 2020ko apirilaren 27koa (on-line)

49.      eskola, 2020ko apirilaren 27koa (on-line)

-    Gaurko klasea, ulermen-jarduera batekin hasiko dugu. Euskal dantzariei buruzkoa (“Euskal dantzariak”). Lau euskal dantzariri buruzko informazioa daukazue. Irakurri eta lotu esaldiak (1-7) dantzariekin (A-D). Ondoren, zuzendu.

-      Ireki gure liburua 42. orrialdean. Leku askotan aurki ditzakegu bizimodu osasuntsua eramateko aholkuak eta iradokizunak (“sugerencias”): irratsaioetan (irratiko saioa: “programa de radio”), webguneetan… “Udako osasun-arazoak”: Uda partean, osasun-arazo batzuk beste batzuk baino normalagoak izaten dira, eta, askotan, horiek saihesteko (saihestu: “evitar”) iradokizunak (“sugerencias”) egiten dituzte komunikabideek. 1. ariketa ez dugu egingo; bai, ordea, 2.a. CD-ko 20-21. entzungaiak entzun eta esan 42 eta 43. orrialdeetan dauzkazuen baieztapen (“afirmación”) horiek egia ala gezurra diren. Gezurrak baldin badira, zuzendu itzazue. Ariketa hau egiteko lexikoa ondoko taula grisean daukazue. Agian ezagutzen ez duzuen eta taulan agertzen ez den hitza “eragin” da: “provocar”. Entzumen ariketa ona da.

-    “Etxetik kanpo osasuntsu jan daiteke”. 43. orrialdeko 3. ariketa. Askotan pentsatzen dugu etxetik kanpo ezin dela osasuntsu jan, eguneko menuek, pizzek, hanburgesek…gantz edo koipe (“grasa”) asko daukatelako, baina gure esku dago (“está en nuestras manos”) modu batean edo bestean jatea. Leire nutzizioan aditua (asko dakiena: “experta”) da eta etxetik kanpo osasuntsu jateko aholkuak edo gomendioak idatzi ditu egunkari bateko artikulu batean. Irakurri artikulua eta osatu hutsuneak taula berdeko esaldiekin. OHARRA: Hitzen baten esanahia ez baldin badakizue, begiratu 43. orrialdeko taula griseko hiztegitxoan edo 34. orrialdeko taula grisean. Adibidez, OTORDUA hitza (euskarazko hitz hau “ogi” + “ordua” lotuta sortu da): “comidas”. Nik egunean bost otordu egiten ditut: gosaria, hamaiketakoa, bazkaria, askaria edo merienda eta afaria. Zuk hiru otordu egiten dituzu: gosaria, bazkaria eta afaria.

-   44. orrialdeko 4. ariketa. Irakurri berriro 43. orrialdeko artikulua (“Etxetik kanpo osasuntsu jateko aholkuak”) eta erantzun galdera horiei. Galdera egokiak dira artikulua ongi ulertu duzuen ala ez ikusteko.

Bide batez (“de paso”) ariketa hau ongi etorriko zaizue –T(Z)EA nominalizazioa errepasatzeko, zeren galdera eta erantzun horietako egiturek –T(z)EA eskatzen dute:

Aukerarik onena da…-T(z)EA  = Aukerarik onena…-T(z)EA da.

Komenigarria da / Ez a komenigarria…- T(z)EA.

Komeni da (inpertsonala: “ conviene”)…-T(z)EA =… -T(z)EA komeni da.

Gomendatzen du (“recomienda”) = Gomendatzen da (inpertsonala, “se recomienda”)…-T(z)EA = …-T(z)EA gomendatzen du = da.

-     Egitura horiek aholkuak edo gomendioak emateko eta iradokizunak (“sugerencias”) egiteko erabiltzen dira. Baina ez dira bakarrak (“no son los únicos”). 44. orrialdeko taula grisean dauzkazue horretarako erabil daitezkeen modu desberdinak. Ni saiatu naiz hemen txukunago jartzen.

A)-T(Z)EA NOMINALIZAZIOA: (ikus goiko adibideak)

-T(z)EA NOMINALIZAZIOA + komeni da (inpertsonala) = komeni + nor-nori (zait, zaizu, zaio, zaigu, zaizue, zaie)

Komenigarria da  (“conveniente”) = Mesedegarria da (“beneficioso”)  = Ona da … + -T(z)EA NOMINALIZAZIOA.

Txarra da  = kaltegarria (“perjudicial”) da…-T(z)EA NOMINALIZAZIOA.

GOMENDAGARRIA da (“recomendable”)…-T(z)EA NOMINALIZAZIOA.

…-T(z)EA GOMENDATZEN DA (inpertsonala, “se recomienda”) = GOMENDATZEN DUTE (“recomiendan”) medikuek, adituek, zientzialariek…

B) AGINTERAKO ADITZAK:

SAIATU + …-T(z)EN: Saiatu egunero zortzi orduz lo egiTEN. Saia zaitez egunero bi litro ur edaTEN.

Ez EZAZU erre. Ez EZAZUE alkoholik edan. Ez ITZAZUE gantz saturatuak (“grasas saturadas”) jan. Ez ZAITEZ presaka ibili. Ez ZAITEZTE berandu oheratu. Barazki eta fruta gehiago jan ITZAZUE. Patata-tortilla oliorik gabe egin EZAZUE…

C) AHALERAKO ADITZAK:

Gosaltzeko, gurinaren ordez (“en vez de la mantequilla”), tahin edo sesamo purea jar DEZAKEZU ogi xigortuetan (“en las tostadas”). Azukrearen ordez, eztia bota AHAL DIOZUE kafesneari. Bizkotxoak dendan ez erosi eta zuek etxean egiten has ZAITEZKETE. Donutsen ordez, arroz edo arto talotxo ekologikoak jan DITZAKEZUE. Gatzaren ordez, espezieak erabil DITZAKEZUE. Arraina lurrinean (“al vapor”) presta DEZAKEZU.

D) ADITZEN FORMA INPERTSONALA (hau egiteko, IZAN erabili behar da, nahiz eta aditza UKAN motakoa izan):

Udan, asko izerditzen gara (izerditu: “sudar”); horregatik, ur asko edan BEHAR DA. Bizkotxoak azukre osoarekin (osoa: “integral”) egin BEHAR DIRA. 

-   ENTZUNAREN ULERMENA: Kalabaza zopa. Osasuntsu jateko, barazki eta fruta asko jan behar dela esaten dute adituek (“expertos”), adibidez, kuia edo kalabaza. Osagai (“indrediente”) hau duen errezeta bat entzungo duzue. Osatu errezeta, falta den informazioarekin. Lehenik, irakurri errezeta eta azpian jarri dizuedan hiztegitxoa. Ondoren, entzun bi aldiz eta entzun ahala (“ a medida que vas escuchando”), osatu hutsuneak falta den informazioarekin. Azkenik, zuzendu ezazue eta, nahi baduzue, berriro entzun. 

-       44. orrialdeko 5. ariketa: “Babestu eguzki-izpietatik”. Azken urteotan (=urte hauetan), uda partean (=udan), gero eta gehiago entzuten eta irakurtzen ditugu larruazala (“piel”) zaintzeko mezuak eta aholkuak. 5. ariketa egingo dugu. Itziar eguzki-izpietatik babesteko (babestu: “proteger”) informazio bila dabil eta webgune bat topatu = aurkitu du. Informazio-taula batean, zurienetik (“del más blanco”) beltzenera (“al más negro”) sei larruazal mota bereizten (bereizi: “distinguir”, “diferenciar”) dituzte, baina, taldeak gaizki ordenatuta daude eta, gainera, kremaren babes-faktorea jartzea falta zaie. Lehenengo, irakur ezazue bloke bakoitzeko larruazal motei buruzko informazioa  (ezkerretik eskuinera)  eta sailkatu (“clasificar”) itzazue, zurienetik beltzenera, 1etik 6ra zenbakia ipiniz.  Ondoren, idatz ezazue taulan larruazal mota bakoitzarentzat egokia den babes-faktorea.  Faktore horiek,  44. orrialdeko taulatxo horian dauzkazue.  Ulermen ariketa egokia dela uste dut. 

-   Itziarrek gai honi buruzko irratsaio bat entzun du. Aditu (asko dakien pertsona: “experto”) bat gonbidatu dute telefonoz deitzen duen jendeari zer babes-faktore komeni zaion aholkatzeko. Entzun CD-ko 22-25. entzungaiak eta esan, zure ustez, telefonoz deitu duten lau pertsona horiei  zer babes-faktoreko krema gomendatu edo aholkatu dien adituak.

-      44. orrialdeko 5. ariketan, esaldi hau agertu zaigu: “Informazio-taula batean, zurienetik (“del más blanco”) beltzenera (“al más negro”) sei larruazal mota bereizten (bereizi: “distinguir”, “diferenciar”) dituzte”. Badakizue zer den zuriENA / beltzENA? SUPERLATIBOAK dira. Goazen ikustera.

-        Orain arte, konparaziozkoak ikusi ditugu, bai desberdintasuna adierazteko (ni (a) zu (b) BAINO txikiAGOA naiz (adjektiboa: nolakoa naiz) , ni (a) zu (b) BAINO alaiAGO_ nago (adberbioa, nola nago), bai berdintasuna adierazteko (Donostia (a) Gasteiz (b) BEZAIN ederra da (adjektiboa: nolakoa da), Donostian (a) Gasteizen (b) BEZAIN ongi bizi daiteke (adberbioa: nola bizi)).

Desberdintasunezko konparazioa errepasatzeko, nahi baduzue, AUKERAKO (“opcional”) ariketa hau egin dezakezue: IKA 26. Eskaneatuta igoko dizuet blogera. Erantzun-orria ere bai.

-    Gaur, superlatiboa ikusiko dugu: -EN(a/ak): “el /la más…”. Hemen ez dira bi termino konparatzen. Termino bakarra dauka eta hori da “topea” (“el / la /los / las más…”). Adibidez:

Zu zara ikasle(rik) jatorrENA (“el/la más jatorra”).

Zuek zarete ikasle(rik) jatorrENAK (“l@s más jatorras”).

Igual que ocurría con el comparativo, con el superlativo también tendremos tres opciones: puede ser adjetivo, adverbio o indicar cantidad. Bai, adjektiboa izan daiteke, adberbioa edo kantitatea adieraz dezake. Goazen ikustera: 

                                                            a)      Adjektiboa: Donostia da munduko hiri(rik) ederrENA (nolakoa? + izan). Xuhurra delako, auto(rik) merkeENA (nolako autoa?) erosi du. Pigmeoak munduko gizaki(rik) txikiENAK dira (nolakoak? + izan). Gaur ariketa(rik) errazENAK (nolako ariketak?) egin ditugu.

                                                            b)      Adberbioa (y al ser adverbio, no tiene singular y plural, sino una sola forma): 

Leku adberbioa (non?): Zu zaude hurbilEN (“tú estás el que más cerca”). Zuek zaudete hurbilEN (“vosotros estáis los que más cerca”). 

Denbora adberbioa (noiz?): Etor zaitez ahalik eta azkarrEN (“ven lo antes posible”). 

Moduzko adberbioa (nola?): Herritar guztien artean, alkatea bizi da ondoEN (“es el que mejor vive”).

                                                             c)      Kantitatea: Niri idazlanak egitea gustatzen zait gutxiEN (“lo que menos me gusta”). GutxiEN gustatzen zaidana auto-ilaretan itxarotea da. LED bonbillak dira gutxiEN erretzen dutenak (“las que menos consumen”). Niri GEHIEN gustatzen zaidana ETB1eko lehiaketa (“concurso”) hori da (“lo que más me gusta”). Lur orotarako ibilgailuak (“todoterrenos”) dira GEHIEN kutsatzen dutenak (“los que más contaminan”).

OHARRA: Superlatiboaren aurreko hitza zein kasutan deklinatu behar da??? Ba, lau aukera dauzkazue!!!

1.       Deklinatu gabe: Gelako ikasle_ jatorrENA Mari Karmen da. Munduko mendi_ altuENA Everest da. Munduko gizaki_ txikiENAK pigmeoak dira. Cadizeko herri_ ikusgarriENA Jerez de la Frontera da.

2.       –(R)IK: Gelako ikasleRIK jatorrENA Mari Karmen da. Munduko mendiRIK altuENA Everest da. Munduko gizakiRIK txikiENAK pigmeoak dira. Cadizeko herriRIK ikusgarriENA  Jerez da. 

3.       Non plurala: -ETAN: Galako ikasleETAN jatorrENA Mari Karmen da. Munduko mendiETAN altuENA Everest da. Munduko gizakiETAN txikiENAK pigmeoak dira. Cadizeko herriETAN ikusgarriENA Jerez da.

4.       Nondik plurala: -ETATIK: Gelako ikasleETATIK jatorrENA Mari Karmen da. Munduko mendiETATIK altuENA Everest da. Munduko gizakiETATIK txikiENAK pigmeoak dira. Cadizeko herriETATIK ikusgarriENA Jerez de la Frontera da. 

Dudarik gabe, gehiEN erabiltzen dena 2.a da: -(R)IK…-ENA (eso sí, no confundáis este –(R)IK con el –(R)IK de las frases negativas. Son dos –(R)IK diferentes).  Adibidez: Donostiako auzoRIK lasaiENA Aiete da; nire ustez, aktoreRIK onENA Tom Cruise da; txakurrIK politENAK chihuahuak dira; loreRIK koloretsuENAK amapolak dira; etxeRIK merkeENAK Cacereseko herrietakoak dira. TrebeziaRIK zailENA (“la destreza más difícil”) euskaraz hitz egitea da. EspainiarrIK alaiENAK andaluziarrak dira. 

Azkenik, gauza bat da  “mendiRIK altuENA Everest da” (“el monte más alto”) eta beste bat, “mendiRIK altuENETAKOA Kilimanharo a” (“de los más altos”).

-        Ondoren datozen bi ariketak, berez (“en un principio”) ahoz egiteko izan arren, idatziz egingo ditugu. Lehenengo ariketa “TxirrindulariRIK ospetsuENA” da eta horko galderei erantzun behar diezue superlatiboa erabiliz. Adib.: “Zure ustez, nor da munduko txirrindulariRIK onENA? Nire ustez, munduko txirrindulariRIK onENA Alberto Contador da”. 

-          Bigarren ariketa – “Inkesta: munduko onENAK” – oso antzekoa da. 

OHARRA: Nahi baldin baduzue, bi ariketa  hauek nik zuzentzea, bidali emailez niri eta zuzendu ondoren, itzuliko dizkizuet.

-       Aiiiiiiissssss!!! Zenbat aldiz esaten dizuet “Eutsi goiari!” animoak emateko koarentena edo itxialdi honetan!!! Ba, izenburu hori dauka ondorengo jarduerak. 45-46. orrialdeetako 7.a da. Koldok aholku batzuk topatu ditu webgune batean, jendea jarduera (“actividad”) fisikoa egitera animatzeko, eta lagun bati bidali dizkio. Irakurri 46. orrialdean jarduera fisikoa egiteko aholkuak eta osatu, a), b) eta c) artean aukeraketa egokia eginez.

-          ETXERAKO LANAK:

                                                            a)      ELKAR partikula. Lan koadernoko 23-24. orrialdeetako taula irakurri (nahiz eta nik hobeto azaldu nuen 47. klasean) eta egin 24-25. orrialdeetako 19 eta 20. ariketak. Gogoratu ELKAR partikularen urrezko bi arauak:

-       La partícula ELKAR es un pronombre recíproco y por tanto, indica que la acción se da en las dos direcciones. Por tanto, debajo de esa frase que lleva ELKAR hay dos frases contrarias o complementarias. Esto es muy importante, porque dependiendo del caso que haya en esas dos frases, ELKAR se declinará en el mismo caso. Es por ello por lo  que el pronombre ELKAR puede declinarse en todos los casos, salvo en el caso NORK, porque nunca podrá ser el sujeto de las frase. Beraz, ELKAR daukan esaldi horren azpian, bi esaldi daude. Bi esaldi horietan ikusi behar da zer deklinabide kasutan kointziditzen duten eta ELKAR partikulak kasu hori hartuko du. Hori bai, inoiz ez du NORK kasua hartuko, ELKAR ezin delako esaldiko subjektua izan. 

-    Ikasle batzuek zalantzak izaten dituzte aditzekin. Badago truko bat. Aditz ongi jartzeko, imajinatu behar duzue ELKAR partikula 3. pertsona singularra dela. Lan koadernoko 23. orrialdean ere jartzen du: “La partícula ELKAR aparece reflejada en la forma verbal, siempre como tercera persona del singular”. Adibidez: 

Jonek eta Mirenek ELKAR_ maite DUTE (= Jonek eta Mirenek aitona = amona =  aita = ama = Xabier …(3. sing.) maite DUTE) (“se quieren”).

Anek eta Mikelek ELKAR_ ezagutzen DUTE (= Anek eta Mikelek Bob Dylan = Urkullu = Aita Santua = aktore ospetsu bat… (3. sing.) ezagutzen DUTE) (“se conocen”).

Anderrek eta Beñatek ELKAR_ ikusi DUTE (=Anderrek eta Beñatek lagun bat = lehengusu bat = lankide bat = ikaskide bat = katu bat = flamenko bat… (3. sing.) ikusi DUTE) (“se han visto”).

Pellok eta Urtzik ELKAR_ agurtu DUTE (=Pellok eta Urtzik lagun bat = senide bat  = lankide bat = Aitor = Aitziber = Miren…(3. sing.) agurtu DUTE) (“se han saludado”).

Amonak eta ilobak musu eman DIOTE ELKARRI (= Amonak eta ilobak musu eman DIOTE aitonari = haurrari… (3. sing.)) (“se han dado un beso”).

Zuk eta biok postal bat bidali DIOGU ELKARRI (= Zuk eta biok postal bat bidali DIOGU Anderri = Inesi = Gurutzeri = amari = lagun bati… (3. sing.)) (“nos hemos enviado”).

                                                            b)      Erlatibozko perpausak (erreferentea NORI kasuan dutenean). Lan koadernoko 25-26. orrialdeetako teoria irakurri eta 27-28. orrialdeetako 21. eta 22. ariketak egin. 

Ariketa horien helburua (“objetivo”) da zuek ikustea erlatiboaren ondoko izena edo erreferentea NORI kasuan ere deklina daitekeela (esan nizuen azaldu nuenean, edozein kasutan deklina daitekeela erreferente hori: etorri dEN mutila (nor) Mikel da; etorri dEN mutilAK (nork) 20 urte ditu; etorri dEN mutilARI (nori) irakurtzea gustatzen zaio; etorri dEN mutilAREKIN (norekin) oso ongi konpontzen = moldatzen naiz; etorri dEN mutilARENTZAT  fardel =pakete bat ekarri dute… Ondoko izen hori desagertzen bada, kasua –EN erlatiboari lotuko zaio: etorri dEN mutilARI irakurtzea gustatzen zaio > etorri dENARI irakurtzea gustatzen zaio). 

                                                             c)      –T(Z)EA nominalizazioa errepasatzeko, lan koadernoko 41. orrialdeko taula irakurri eta 42. orrialdeko 42-43. orrialdeetako 7. eta 8. ariketak egin. 

OHARRA: Hurrengo klasea larunbatean, maiatzak 2, jarriko dizuet. Zergatik ez lehenago? Ba zuek  klaseen artean denbora-tarte gehiago edukitzeko. Eutsi goiari! Saiatuko naiz datorren ostiralean, 19:00etan zuekin bideo-konexio bat egiten. Ez zaitezte joan pintxo-potera, e!