B2.2 mailako 52. eskola, 2022ko maiatzaren 4 eta 5ekoa

 

52. eskola, 2022ko maiatzaren 4 eta 5ekoa

- “Jarri ERE bigarren esaldian” deritzon jarduera zuzendu dugu, erantzun orria arbelean jarrita. EREri buruzko teoriako puntu  nagusiak eurenganatzeko oso ariketa egokia delakoan nago. Hainbat esaldi bikote dituzte ariketa honetan eta ikasleek, bigarren osagaia zein den identifikatu ostean, ERE ipini behar izan dute dagokion tokian, bigarren osagaiaren ondo-ondoan, alegia. Kontuan izan behar dute, halaber, ERE justu aditz trinko baten aurrean doanean, honek ezinbestean BA- hartu behar duela eta ERE lokailuak bi aditz lotzen dituenean  bigarren osagaia beti partizipioa izaten dela (inoiz ez aditz jokatua: etorri naiz ez ezik, ikusi dut ere…) eta derrigorrez indartu egin behar dela, EGIN indartzailea erabiliz edo aditza bera errepikatuz:

Atzo dendako erakusleihoan alkandora hura begiz jo (part.)(1. osagaia)  EZ EZIK, erosi (part.)(2. osagaia) ERE EGIN nuen =… erosi (part.)(2. osagaia) ERE EROSI nuen.

Bestalde, aditza denboran zehar jokatzen baldin badugu – ikus egin berri duzuen ariketako taulako behealdeko azken biak – aditz denbora aspektua EGIN indartzaileak hartzen du, ERE lokailuaren aurreko aditza beti partizipio forman agertuko baita:

-          Ardiek belarra jaten dute + Ardiek belarra hausnartzen dute.

> Ardiek belarra HAUSNARTU (partizipioa) (2. osagaia) ere EGITEN dute.

= HAUSNARTU (partizipioa) (2. osagaia) ere HAUSNARTZEN dute (ohar zaitezte ohiturazko aspektu marka zeinek hartzen duen).

-          Zure semetxoak gauza guztiak begiekin ikusten ditu + ukitzen ditu.

> Zure semetxoak gauza guztiak begiekin ikusi (part.) (1. osagaia) ez ezik, UKITU (partizipioa) (2. osagaia) ere EGITEN ditu.

= UKITU (partizipioa) (2. osagaia) ere UKITZEN ditu.

-          Okinek ogia egingo dute + Okinek ogia salduko dute

> OKINEK OGIA SALDU (partizipioa) (2. osagaia) ere EGINGO dute.

 = SALDU (partizipioa) (2. osagaia) ere SALDUKO dute (ohar zaitezte geroaldiko aspektu marka zeinek hartzen duen).

- Ahalera ikusten ari gara eta ikusiak nahiz landuak ditugu, bai Orainaldia (naiteke, dakiguke, dezakezu, zaitzakegu, diezaioket...), bai Alegiazkoa edo Hipotetikoa (ninteke, lekiguke, zenezake, zintzakegu, niezaioke...). Gaurkoan lehenaldiaren azaleko aipamena egin diet, hipotetikoarekiko aldea nabarmenduz.  Horretarako, Gramatika eta ariketak II liburuko 20. orrialdera jo dugu; aldi berean, 16. orrialdea ere irekiarazi diet eta, honela, Alegiazko ahalera (edo hipotetikoa)  eta Iraganekoaren (edo lehenaldikoaren) arteko aldeez ohartarazi ditut. Bai, formalki, bien artean ez dago desberdintasun handirik (esanahi aldetik bai, noski).

·         Laburbilduz, Iraganeko edo Lehenaldiko Ahalerak, amaieran –EN darama (-te amaiera dutenek -N baino ez dute hartzen) eta hirugarren pertsonek, hasieran L- eraman beharrean, Z-. 

Adib.:

Agian bihar zurekin afaltzera joan NINTEKE (“podría ir”), deituko dizut berresteko (alegiazko ahalera edo hipotetikoa).

Atzo zurekin afaltzera joan NINTEKEEN (=joan ahal nintzen) (“podía ir”, “podía haber ido”), baina ez joatea erabaki nuen” (iraganeko ahalera edo lehenaldikoa).

Mikel gehiago saiatuko balitz, egunen batean abokatu bikaina izan LITEKE (“podría ser”)(alegiazko ahalera edo hipotetikoa).

Mikel abokatu bikaina izan ZITEKEEN (=izan ahal zen) (“podía ser”, “podía haber sido”), baina albaitari (bezala) lan egitea erabaki zuen (iraganeko ahalera edo lehenaldikoa).

·         Gramatika eta ariketak II liburuko 20. orrialdean ditugu Iraganeko edo Lehenaldiko Ahalerako adizki errazenak: NOR sistema eta NOR-NORK sistemako 3. pertsonak. Liburuan jartzen duen bezala, ahalerako iraganeko adizkiek aditz nagusiak aipatzen duen ekintza iraganean egiteko ahalmena edo gaitasuna eta iraganean zerbait gertatzeko aukera edo posibilitatea adierazten dute. Baina ez dakigu azkenean egin zen ala ez. Hortxe dago koska!

·      Iraganeko ahalerako adizkiak AHAL + Indikatiboa egituraren parekoak dira: joan_ gintezkeen = joan ahal ginen; egin_ zenezakeen = egin ahal zenuen; eros_ zitzakeen = erosi ahal zituen; har_ nitzakeen = hartu ahal nituen…; ikus_ nintzakezun = ikusi ahal ninduzun; ekar_ zeniezadakeen = ekarri ahal zenidan…

·         Bestalde, ez  nahastu iraganeko ahalera – “etor zitekeen = etorri ahal zen” (“podía venir” edo “podía haber venido”) (etortzeko aukera edo ahalmena adierazten du, baina ez dakigu azkenean etorri zen ala ez, ez dakigu ekintza burutu zen ala ez) – eta “etorri ahal IZAN zen” (“pudo venir”) (hemen, etorri zela adierazten dugu, ekintza amaitua dago eta, horregatik, IZAN hartu du, aditz konposatua delako, ahal izan, behar izan, nahi izan, ezin izan, balio izan, axola izan, merezi izan, inporta izan, bizi izan… aditzen familiakoa: ezin izan nintzen joan (“no pude ir”), ezin izan nuen egin (“no pude hacer”), joan behar izan genuen (“tuvimos que ir”), merezi izan zuen (“mereció”), bizi izan zen (“vivió”)….

Atzo lanetik ordu bietan irten nintzenez, erosketak egitera joan NINTEKEEN = joan AHAL NINTZEN (podía ir) (baina ez dakigu joan nintzen, dakigun gauza bakarra da astia banuela joateko).

Atzo lanetik ordu bietan irten nintzenez, erosketak egitera joan AHAL IZAN NINTZEN (pude ir) (kasu honetan, erosketak egitera joateko aukera bete edo gauzatu zela adierazten da, erosketak egitera joan zela, alegia).

- Beno, ba… iritsi da euskal subjuntiboa ikusteko garaia. SUBJUNTIBERA: Gramatika eta ariketak II 8. eta 9. gaian datorkie. Hasteko, 8. gaian (26-27. orr.), A atalean sarrera dator, baina hor daukaten taula gris hori ezabarazi diet, nahasgarria izan daitekeelakoan. B atalean, euskal subjuntiboa zertarako erabiltzen den azaltzen da. C atalean, nola osatzen diren adizki hauek. D atalean, taulak. Ondoren, liburuko 9. Gaian (30 eta 31. orrialdeetan), azalpenerakin jarraitzen du eta euskaraz subjuntibo adizkiek dituzten lau erabilera esparruak azaltzen dira. Dena den, nire apunteak orrialde horiek baino egokiagoak direlako ustean, horiek banatu dizkiet: “Subjuntiboa. Teoria”.

·   Hasteko, ohar bitez ahalera / subjuntiboaren arteko aldeaz:  ahalerako adizkiek derrigorrez –KE daramate (etor naiteke, egin dezaket, eraman nazakezu, eros diezaiokegu, hurbil dakiguke…)  Subjuntibokoek, berriz,  -ke horren ordez,  –(e)N daramate, bai orainaldian, bai lehenaldian (etor nadin, egin dezadan, eraman nazazun, eros diezaiogun, hurbil dakigun…). Gainerakoan, ahalerako adizkiak eta subjuntibokoak, formalki nahiko antzekoak dira eta subjuntiboko adizkiek, ahalerakoek bezalaxe, aurrean aditzoina daramate (-i eta  –tu gabe, alegia), salbuespenak salbuespen: etor_ zaitezen, ikus_ ditzadan, hurbil_ dakigun, bidal_ diezazkiogun…).

·  Erabilerari dagokionez, Ahalerak zerbait gertatzeko aukera edo posibilitatea edota zerbait egiteko ahalmena edo gaitasuna adierazten du. Subjuntiboak, berriz, zer adierazten du? Zertarako erabiltzen dira subjuntiboko adizkiak euskaraz? Esan dezagun, lau erabilera esparru dituela.

o   1. Helburuzkoa:

·         Zertarako? galderari erantzuten dio.

·         -T(Z)EKO nominalizazioaren parekoa da.

·         Amaieran –(e)N darama. 

Eskolako idazkaritzatik deitu dute, ni lehenbailehen joateko = joan nadiN (zaitezen, dadin, gaitezen, zaitezten, daitezen)

Eskolako idazkaritzatik deitu dute, nik nortasun agiria eramateko = eraman dezadaN (dezazun, dezan, dezagun, dezazuen, dezaten)

Eskolako idazkaritzatik deitu dute, nik agiriak aurkezteko = aurkez ditzadaN (ditzazun, ditzan, ditzagun, ditzazuen, ditzaten).

Eskolako idazkaritzatik deitu didate, nik haiei nire datu eguneratuak eman diezazkiedaN.

o   2. Nahia edo desioa adierazten duena:

·         Zer? galderari erantzuten dio.

·         Nahia adierazten duten aditzekin erabiltzen da.

·         -T(z)EA nominalizazioaren parekoa da.

·         Amaieran –(e)N darama.

 

                        Zuek guztiok azterketa gaindi dezazuEN nahi nuke.

                        Eguberri jai zoriontsuak igaro ditzazuN opa dizut.

 

o          3. Aginduak ematekoa:

o   Lehenengo pertsonan: Has gaitezEN lanean! Ikus dezaguN zer dagoen barruan.

o   Hirugarren pertsonan: Etor dadiLA medikuren bat lehenbailehen!! Isil daitezELA behingoz, han atzean dauden ikasleak!

 

o                 4. Zehar-aginduak adieraztekoa:

o   Azpian agindu bat dauka.

o   Esan, eskatu, aholkatu, gomendatu, agindu, erregutu…

o   Zer? galderari erantzuten dio.

o   -T(z)EKO nominalizazioaren parekoa da.

o   Amaieran –(e)LA darama.

 

                        Dabidek hiztegia erabil dezaguLA aholkatu digu.

                        Irakasleak ikasleei lanean has daitezELA agindu die.

                        Liburutegian ondoko mutilari mesedez isilik egon dadiLA eskatu diot.

 

Agian, ikasleei erabilerarik ezagunena lehenengoa egingo zaie; izan ere, ikasturtean zehar askotan agertu izan zaigu helburuzko subjuntiboa, helburua edo xedea adierazteko helburuzko esaldietan erabiltzen dena, alegia (“zertarako?” galderari erantzuten diona):

Eskolako idazkaritzatik deitu dute, ni lehenbailehen joateko = joan nadin (zaitezen, dadin, gaitezen, zaitezten, daitezen)

Eskolako idazkaritzatik deitu dute, nik nortasun agiria eramateko = eraman dezadan (dezazun, dezan, dezagun, dezazuen, dezaten)

Eskolako idazkaritzatik deitu dute, nik agiriak aurkezteko = aurkez ditzadan (ditzazun, ditzan, ditzagun, ditzazuen, ditzaten).

·  Gramatika eta ariketak II liburuko taulei erreparatuz gero, begiratu hutsarekin jabetuko dira ahalera eta subjuntiboa oso antzekoak direla itxura aldetik, baina ahalerak –KE daramala; subjuntiboko adizkiek, berriz,  amaieran -(e)N (orainaldian nahiz lehenaldian). Hau bitxia da, zeren orain arte, aditz batek amaieran         –(e)N baldin bazeukan, lehenaldia zen seinale. Orain, berriz, ikus dezaketenez, subjuntiboko adizkiek orainaldian ere –(e)N daramate (nadin, dakigun, gaitzazuen, diezaiodan…) baina…beti??? Ezzzzzzzz. Batzuetan –(e)LA baitaramate (nadila, dakigula, gaitzazuela, diezaiodala…). Arestian azaldutako lau erabilera horietan argi ikus dezakete noiz bata eta noiz bestea.

- Arratsaldeko taldean: AHOZKO ADIERAZPENA (35-40´): Geroz eta etorkin gehiago gure artean. Jasone Osororen artikulu bat oinarritzat duen mintza-fitxa hau erabili dugu solaserako. Girotzeko bertan datorren testutxoa irakur daiteke, nahi izatera. Ondoren, binaka nahiz hirunaka bilduta, mintza-fitxako puntuen gainean hitz egin dute. Lehenengo hiru puntuak izan dituzte mintzagai Hurrengoan jarraitzekotan geratu gara.  Gaiarekin lotutako hiztegitxoa banatu diet, lagungarri gerta dakien.

o   Etorkin(a): “inmigrante”

o   Tolerantzia: “tolerancia”

o   Tolerante(a) = jasanbera: “tolerante”

o   Elkartasun(a): “solidaridad”

o   Elkarbizitza = bizikidetza: “convivencia”

o   Solidario(a): “solidario”

o   Zaurgarri(a) = kaltebera: zauritu daitekeena, erraz kalte egin ahal zaiona: “vulnerable”.

o   Bidezkoa (da,iruditzen zait…)… -TZEA (es justo…)

o   Bidegabea (da, iruditzen zait…)…-TZEA (ez injusto…): Bidegabea da   lanbide batzuetan etorkinak izateagatik ez kontratatzea.

o   Onartezina (da, iruditzen zait…)…-TZEA (es inaceptable): Onartezina   iruditzen zait etorkinei gizarte laguntzak ukatzea.

o   Eskubide(a): “derecho”

o   Betebehar(ra): “obligación”

o   Babes Ofizialeko Etxeak

o   Giza Eskubideak: “Derechos humanos”

o   Giza Eskubideak urratu = Giza Eskubideak ez bete

o   Diru-laguntzak: “subvenciones”

o   Aurreiritzi(a): norbait ezagutu aurretik daukagun iritzia (“prejuicio”).

o   Areagotu: gehitu, handitu: “incrementar”.

o   Gauzatu: egin, “realizar, llevar a cabo”.

o   Bermatu: “garantizar”

o   Errezeloz = mesfidati: “con recelo”

o   Bitartekoak (medios) = baliabideak (recursos)

o   Erroldatu: empadronar > erroldatze-agirira.

o   Ongizate(a) = Ongi izatea, “bienestar”. Ongizate estatu batean bizi garenez, badugu Gizarte Segurantza.

o   Pentsaera = pentsamolde(a): pentsatzeko era edomodua, “mentalidad”.

o   Gorabeheratsua: gorabeherak dituena. Adib.:  Gure arteko harremana gorabeheratsua da.

o   Ifrentzu(a): txanponaren beste aldea.

o   Indarrean jarri / indarrean egon. Adib.: Indarrean jarri dute abortuaren aurkako lege berria. Indarrean dago arau hori. Indarrean dagoen legediaren arabera, galarazita dago (=debekatuta dago) kongresuaren aurrean elkarretaratzeak egitea.

o   Gorriak ikustea: asko sufritzea. Gure aitona-amonek gorriak ikusi zituzten gerra garaian.

o   Noren + aldean = Norekin + alderaruta, erkatuta, konparatuta. Donostia txikia da BilboREN ALDEAN = Donostia txikia da BilboREKIN ALDERATUTA = BilboREKIN KONPARATUTA = BilboREKIN ERKATUTA.

o   Luze jo: Kataluniako prozesuak luze joko du = asko iraungo du = asko luzatuko da = Kataluniako prozesua ez da egun batetik bestera konponduko.

o   Luze jo: Kataluniako prozesuak luze joko du = asko iraungo du = asko luzatuko da = Kataluniako prozesua ez da egun batetik bestera konponduko.

-Goizeko taldean: AHOZKO BITARTEKOTZA:  Liburuak oraindik modan eta Dendaz denda. Irakurzaletasuna – gogoan izan dezagun joan den apirilaren 23an Liburuaren eguan izan genuela – eta dendaz denda ibiltzeko nahiz erosketak egiteko gizonezkoen eta emakumezkoen joeren arteko aldea izan dituzte mintzagai. Bikoteak aurretiaz antolatu genituen eta bitartekotza-fitxak etxean prestatu behar izan dituzte gaurko.

Horrelakoetan barra-barra erabiliko dituzte konparaziozko perpausak eta superlatibozko aditzak. Hona hemen zenbait eredu:

·         Irakurleek paper euskarrian (A) euskarri digitalean (B) BAINO GEHIAGO irakurtzen dute.

·         15-25 urte artekoak dira GUTXIEN irakurtzen duteNAK

·  Goi-mailako ikasketak dauzkatenek (A) ikasketarik gabekoek (B) BAINO GEHIAGO irakurtzen dute.

·     Beraz, ikasketarik gabekoek (B) EZ dute irakurtzen goi-mailako ikasketak dauzkatenek (A) ADINA.

·         Emakumeek (a) gizonek (b) BAINO gogokoAGO dute erosketak egitea.

·         Beraz, gizonek (b) ez dute emakumeek (a) BEZAIN gogoko_ erosketak egitea.

-Horrek emandako aitzakia baliatuz, konparaziozko egiturak errepasatzeari ekin diogu. Horretarako, berdintasunezko eta desberdintasunezko konparazioak egiteko erabiltzen diren partikulak (BEZAIN / ADINA = BESTE = BEZAINBESTE / ADINAKO = BESTEKO eta BAINO…-AGO(A)(K) / BAINO GEHIAGO, BAINO GUTXIAGO) nola erabili azaltzeko, hainbat adibide biltzen dituen txostentxo bat banatu eta azaldu diet, adibideen bidez argi ikusiko dutelakoan.

- ETXERAKO LANAK:

·   Asteburu honetarako irakurgaia: Belate, bihurguneak korapilo, N-121 errepideari buruzkoa. Irakur dezatela Berria egunkarian duela urte pare bat argitaratu zen  artikulu hau eta errepara diezaietela nik ipinitako sinonimoei, euren lexikoa aberasteko.

·    Inmigrazioa, arraza- eta kultura-aniztasunaren gaiarekin jarraituz, 300 etorkini ustez egindako iruzurra ikertzen ari dira Bizkaian izeneko jarduera, hutsuneak pareko hitz eta egiturekin (taula batean dauzkate testuaren amaieran) osatzekoa (EBAZPEN orria, blogean ipiniko dut). Zuzenketa-oharrak ere banatu dizkiet (ohar horietako asko ikasturtean azaldutakoak dira).

·         Orainaldiko ahalerak eragiten dizkigun buruhausteak izeneko indartze-ariketa (erantzunekin).

·    Alegiazko ahalerak edo hipotetikoak eragiten dizkigun buruhausteak izeneko indartze-ariketa (erantzunekin).

·    Gramatika eta ariketak II liburuko 21. orrialdeko ariketak (norberak zuzen ditzala), iraganeko edo lehenaldiko ahalerako adizkiak lantzekoak. Ez dut uste zailtasun handirik izango dutenik, NOR sistema eta 3. pertsonako NOR-NORK (edo ukan) bakarrik lantzen baitira gai honetan. Oharrak:

o   2. ariketan: 1. esaldian: ZENEZAKETEN + ela > ZENEZAKETELA

o   2. ariketan: 3. esaldian: eros_ ZITEZKEEN (“erosi” aditza transitiboa, UKAN, den arren, hemen IZAN darama, balio inpertsonala duelako: “se podían comprar”).

o   2. ariketan: 5. esaldian: lau aukera desberdin: EZIN NEZAKEEN azterketa hura GAINDI_; EZ NEZAKEEN azterketa hura GAINDI_; EZIN GAINDI_ NEZAKEEN azterketa hura; azterketa hura EZIN GAINDI_ NEZAKEEN.

o   2. ariketan: 6. esaldian: aukera bat baino gehiago: EZIN ZEZAKEEN koilara ahora ERAMAN_; EZ ZEZAKEEN koilara ahora ERAMAN_; (koilara) (ahora) EZIN ERAMAN_ ZEZAKEEN (koilara) (ahora).

o   2. ariketan: 7. esaldian: autoa barrura sar_ ZITEKEEN, baita sua piztu ere = autoa barrura sar_ ZITEKEEN eta sua piztu ere bai = autoa barrura sar_ ZITEKEEN eta sua piz_ ZITEKEEN.

o   2. ariketan: 8. esaldian: (lagunekin) EZIN GINTEZKEEN (lagunekin) hain erraz GERA_; (lagunekin) EZ GINTEZKEEN (lagunekin) hain erraz GERA_; (lagunekin) EZIN GERA GINTEZKEEN (lagunekin) hain erraz.

·      Orainaldiko subjuntiboko adizkiak. Liburukoak egin aurretik, neuk prestatu dizkiedan ariketekin hasiko gara: “Orainaldiko subjuntiboa langai”.  Ariketa horietako subjuntibo adizkiei dagokienez:

o   Denak dira orainaldiko subjuntiboa lantzeko ariketak.

o   Lehenengo bietan, NOR sistema praktikatuko dute.

o   Beste bietan, NOR-NORK (baina 3. pertsonak bakarrik jarri ditut, zalantzarik gabe, gehien erabiltzen direnak baitira).

o   Esaldi bakoitzaren ondoren jar dezatela, parentesi artean, subjuntiboko adizkiak ikusi ditugun lau erabilera horietako zein duen eta, halaber, saia daitezela nominalizazio batekin berridazten. Adib.: “Oso eguraldi ona egin behar du ni hondartzara hurbil NADIN” (=”Oso eguraldi ona egin behar du ni hondartzara hurbilTZEKO” (1. erabilera, helburuzkoa, “zertarako?” galderari erantzuten diona).

·   Konparaziozkoak lantzeko zenbait ariketa (neuk prestatuak). Erantzunak hurrengoan ekarriko dizkizuet.

·         Ekarri

o   “Ama” izeneko ulermen-jarduera

o   Ekarri euskal egitura jatorrak lantzeko Aste Santurako bidalitako ariketa, erdiak zuzen ditzagun.