54. eskola: 2025eko maiatzaren15ekoa (AZKEN EGUNA)
- ENTZUNAREN ULERMENA: Zer berri? 7. Sei albistetxo entzun dituzte eta bi ariketa egin. Lehenengoan, albiste bakoitza albiste horren gaiarekin uztartu behar izan dute, alegia, berri bakoitza zeri buruzkoa den edo zertaz aritu diren hizketan jakin behar izan dute; bigarren ariketan, berriz, horko esaldiak zein hiztunek esan edo aipatu dituen aukeratu behar izan dute. Ariketa bakoitzerako, behin entzun behar da entzungaia; azken finean, entzungai berak direnez, bi ariketak egitean, azkenerako, albiste bakoitza bi aldiz entzuten da. Nahi izatera, zuzendu ostean, berriro entzun daitezke.
“Zaharrak berri”. Norbaitek “zer berri?” galdetzen dizunean, “zaharrak berri” erantzun diezaiokezu, ez dagoela berririk, ezer ez dela aldatu adierazteko. Gaztelaniazko “sin novedad” euskaraz modu txukunean adierazteko modua.
- Egitura, esapide eta esamolde jatorrak euskaraz (II). Ikasleek euskarazko egitura, esapide nahiz esamolde jatorra hautatu behar zuten, gaztelaniatiko kalkoak saihestuz. Zuzendu ahala, zenbait ohar egin dizkiet. Ariketa honi aberasgarria deritzot guztiz, euren aberastasun lexikoa hobetzeko. Arreta berezia eskaini diegu honako bi hauei, nahiz eta bere garaian azaldu nizkien (ebazpen orria banatu diet, beharrezko azalpenekin):
Moduzko -ELA(RIK).
Gogoan duzue?
Beraz, gaztelaniazko
“con…en…” itzultzeko, ez erabili “norekin…non”. Kalko hori saihestu. Nola? –LA(RIK) moduzkoa erabiliz. Adib.: ha entrado a clase con el cigarro en la boca
> zigarroarekin ahoan > ahoan zigarroa duELA(RIK) sartu da
klasera; nuestro abuelo siempre andaba con la txapela en la cabeza > txapelarekin
buruan > gure aitona beti txapela buruan zuELA(RIK) ibiltzen zen.
Mendizaleak mendira abiatu dira, motxilekin bizkarrean > Mendizaleak
mendira abiatu dira, motxilak bizkarrean dituzteLA(rik) = daramatzateLA(rik)”
(nola abiatu dira?). Artzaina bere ardiengana doa, makilarekin eskuan
> Artzaina bere ardiengana doa, makila eskuan duELA(rik) (nola doa?). Eztarriko mina duela eta, Miren zapiarekin
lepoan etorri da klasera > Eztarriko mina duela eta, Miren zapia lepoan
duELA(rik) etorri da klasera (nola
etorri da?).
Halaber, jakizue,
egitura osoa ezabatu daitekeela: Txapela
buruan ibiltzen da Olentzero.
Mendizaleak mendira abiatu dira, motxilak bizkarrean. Artzaina bere
ardiengana doa, makila eskuan. Miren zapia lepoan etorri da
klasera.
Partizipioa + BEHARREAN. Badakizue noiz
erabili behar den eta nola? Hau ere azaldu
nizuen bere garaian. Nahiz eta esanahi bakarra duen, hiru erabilera
desberdin ditu:
Bi
osagai aurkajarriz (adiz bera dutelarik): Uda honetan,
Mediterranioko kostaldera joan
BEHARREAN, Loyrako gazteluak ikustera joango gara Frantziara.
Bi
aditz desberdin aurkajarriz eta bigarren aditza EGINekin indartuz (egin, egiten, egingo),
predikatuan beste osagairik ez dagoenez, aditza delako galdegai edo
“protagonista” eta beraz, derrigorrez markatu edo indartu behar delako: Bidaia
luzeetan, autobusean noalarik, mugikorrarekin ibili BEHARREAN, irakurri EGITEN dut.
Bi
aditz aurkajarriz baina bigarrena indartu gabe, bigarren aditz horrek
badaramalako beste osagairen bat eta beraz, aditza ezin delako izan
“protagonista” edo galdegaia, beste osagai hori baizik.
Ondorioz, aditz horrek ez darama EGIN indartzailerik. Bidaia
luzeetan, autobusean noalarik, mugikorrarekin ibili BEHARREAN, libururen bat (ZER?) irakurtzen dut.
- Igogailuan izeneko ulermen-jarduera zuzendu dugu, astiro, testua neuk irakurri ahala beharrezko azalpenak emanez eta erantzun zuzenak behar bezala argudiatuz.
- Joan den egunean Subjuntiboko orainaldiko
adizkien osaera eta lau erabilera esparruak azaldu nizkien zehatz-mehatz. Gaurkoan, hasteko, errepaso gisa, joan den
eguneko teoria laburbildu diet. Eurei kopia bana eman nien.
Zertarako erabiltzen dira Subjuntiboko
adizkiak euskaraz? Esan dezagun, lau erabilera-kasu ditugula:
-
1. Helburuzkoa:
o Zertarako? galderari
erantzuten dio.
o -T(Z)EKO nominalizazioaren
parekoa da.
o Amaieran –(e)N darama.
o
Eskolako
idazkaritzatik deitu dute, ni lehenbailehen joateko = joan nadiN (zaitezen, dadin, gaitezen, zaitezten, daitezen)
o
Eskolako
idazkaritzatik deitu dute, nik nortasun agiria eramateko = eraman dezadaN (dezazun, dezan, dezagun, dezazuen, dezaten)
o
Eskolako
idazkaritzatik deitu dute, nik agiriak aurkezteko = aurkez ditzadaN (ditzazun, ditzan, ditzagun, ditzazuen, ditzaten).
o Eskolako idazkaritzatik deitu didate, nik haiei nire datu eguneratuak eman diezazkiedaN.
-
2. Nahia edo desioa adierazten
duena:
o Zer? galderari erantzuten
dio.
o Nahia adierazten duten
aditzekin
erabiltzen da.
o -T(z)EA nominalizazioaren
parekoa da.
o Amaieran –(e)N darama.
o Zuek guztiok azterketa gaindi dezazuEN nahi nuke.
o Eguberri jai zoriontsuak igaro ditzazuN opa
dizut.
-
3. Aginduak ematekoa:
o Lehenengo
pertsonan:
Has gaitezEN lanean! Ikus dezaguN zer
dagoen barruan.
o Hirugarren
pertsonan:
Etor dadiLA medikuren bat lehenbailehen!! Isil daitezELA behingoz, han atzean dauden ikasleak!
-
4. Zehar-aginduak adieraztekoa:
o Azpian agindu bat
dauka.
o Esan, eskatu, aholkatu, gomendatu, agindu,
erregutu…
o Zer? galderari erantzuten
dio.
o -T(z)EKO nominalizazioaren
parekoa da.
o Amaieran –(e)LA darama.
o
Dabidek hiztegia erabil dezaguLA aholkatu digu.
o
Irakasleak ikasleei lanean has daitezELA agindu die.
o Liburutegian ondoko mutilari mesedez isilik egon dadiLA eskatu diot.
- Orainaldiko
Subjuntibo adizkiak lantzeko ariketetan zalantzarik baduten galdetu eta, izanez
gero, argitu. Gaur, etxerako beste bi ariketa bidali dizkiet, orainaldiko
Subjuntiboko adizkien erabileran treba daitezen. Bidali diedan 2. ariketa
espresuki sortua da aginterako adizkiak eta aginte-subjuntiboa (1. eta 3.
pertsonei aginduak emateko) praktika ditzaten, hots, Subjuntiboaren 3.
erabilera landu dezaten. Gogorarazteko, zenbait adibide egin ditugu zuzenean:
a.
Xabiiiiii,
isil ZAITEZ!!!!! (agintera adizkia,
2. pertsonari emandako agindua delako).
b.
Isil
DAITEZELA (3. pl.) han atzean eserita
daudenak! (aginte-subjuntiboa, 3. pertsonari emandako agindua delako. –(e)LA
darama).
c.
Gu
isil GAITEZEN (1. pl.), badaezpada
ere, Dabid haserretu baino lehen (aginte-subjuntiboa, 1. pertsonari emandako
agindua delako. –(e)N darama).
d.
Pili,
ireki EZAZU leihoa!!! (agintera
adizkia, 2. pertsonari emandako agindua delako).
e.
Ireki
DEZAGUN leihoa (1.pl. ), gela honetan
bero izugarria dago eta (aginte-subjuntiboa, 1. pertsonari emandako agindua
delako. –(e)N darama).
f.
Norbaitek
ireki DEZALA leihoa (3. sing.), bero
handia baitago (aginte-subjuntiboa, 3. pertsonari emandako agindua delako.
–(e)LA darama).
g.
Miriam,
errepasa ITZAZU aditzak!!!!!!!!
(agintera adizkia, 2. pertsonari emandako agindua delako).
h.
Errepasa
DITZAGUN aditzak (1. pl.)
(aginte-subjuntiboa, 1. pertsonari emandako agindua delako. –(e)N darama).
i. Ikasleek errepasa DITZATELA aditzak (3. pl.) (aginte-subjuntiboa, 3. pertsonari emandako agindua delako. –(e)LA darama).
- AHOZKO ADIERAZPENA: Internet bidez erostea (30´). Gaurkoan, mintza-fitxa hau izan dute mintzagai. Hiztegi lagungarria banatu diet.
Arriskuak gorabehera, batzuek Internet giza harremanetarako erabiltzen dute, lagun nahiz bikotekideak bilatzeko. Beste askok, berriz, nahiago izaten dute jendea aurrez aurre ezagutu, baina Internetera jotzen dute erosketak egiteko orduan. Egia esan, gero eta gehiago dira Internetez erosten dutenak (arropa, gailu elektronikoak, janaria – supermerkatu batzuek ematen baitute horretarako aukera – eta hamaika gai gehiago Azken urteotan – eta, batez ere, pandemiak gure mugikortasuna mugatu zuenetik – Internet bidezko erosketek egundoko (=sekulako = izugarrizko) hazkunde (=hazkuntza) izan omen dute. Interneten ia denetarik aurki genezake salgai, baita “haziak” ere, kar-kar-kar.
- BITARTEKOTZA: Mugikorraren, Interneten eta ordenagailuen erabilera
lurraldeka eta Sare sozial
nagusiak eta hauen erabilera 15-29 urte arteko gazteen artean. Ikasleak binaka bildu dira. Ondoren, A ikasleak Internet eta mugikorraren nahiz
ordenagailuen erabilerari buruzko hiru grafiko azaldu behar izan dizkio B ikasleari. Hiru grafiko hauek lurraldearen, sexuaren eta
biztanleriaren jarduera nahiz helburuaren araberako Internet, mugikor eta
ordenagailuaren erabilerari buruzkoak dira.
Jarraian, B ikasleak A ikasleari sare sozial nagusiei eta 15-29 urteko gazteek egiten duten erabilerari buruzko bi grafiko azaldu behar izan dizkio.
Bitartekotza jarduera honi ekin aurretik, berriz banatu diet bitartekotza ariketetan grafikoak interpretatzeko aholku eta jarraibideen orria. Hor datorkia, esaterako, ehunekoak edo portzentajeak mugagabean deklinatzen direla – salbuespenak salbuespen: biztanleen % 20, % 20k, % 30ek, % 20ri, % 30i, % 30entzat, % 20ren ustez… Halaber, grafikoak interpretatzen dituztenean, superlatiboa erabiltzea ohikoa izaten dela eta berau bi modutara erabiltzen dela: erlatibozko batean txertatuta edo erlatibozkorik gabe esaldi sinpleago batean.
-
AUKERAKO Etxerako lanak
- NOLA vs. ZERTAN. Ikasleen esaldiak zuzentzeko aukerako ariketa. EBAZPEN orria, blogean
eskuragarri.
- -T(z)EN nominalizazioa lantzeko aukerako ariketa.
EBAZPEN orria, blogean eskuragarri.
- ENTZUNAREN ULERMENA: Haurrak
eta Internet (x0,9, x1). Haurrek Interneten izan ditzaketen
arriskuen gaineko entzungai hau birritan entzun dezatela, aurretik itemak
astiro irakurri ostean. Jarraian, zuzen dezatela erantzun-orriarekin
(entzungaia eta erantzun orria, blogean eskuragarri).
- Gaur, etxerako aukerako bi ariketa bidali dizkiet, orainaldiko Subjuntiboko adizkien erabileran treba daitezen (Subjuntiboko adizkiek eragiten dizkiguten buruhausteak). Bidali diedan 2. ariketa espresuki sortua da aginterako adizkiak eta aginte-subjuntiboa (1. eta 3. pertsonei aginduak emateko) praktika ditzaten, hots, Subjuntiboaren 3. erabilera landu dezaten.
- Amaitzeko, ikasturte amaierako azterketaren
nondik norakoak azaldu dizkiet (atalak, iraupena, trebeziak, puntuazioa…).
