B2.2 mailako 36. eskola, 2024ko otsailaren 29koa

 

14.  eskola:  2024ko otsailaren 29koa (Bisurtea edo Urte Bisustua)

-     EUSKAL BALDINTZA. Hasteko,  hiru baldintzen (erreala, hipotetikoa, irreala) errepaso azkarra egin diet:

o   Baldintza erreala, gertatzeko aukera handiak dituena: Saiatzen (baldin) bazara, ikasketak amaitzea lortuko duzu. Norbaitek txirrina jotzen (baldin) badu, ez iezaiozu ireki atea, ez baitago inorekin fidatzerik. Euria egiten (baldin) badu, blai eginda helduko gara etxera.

o   Alegiazko baldintza edo hipotetikoa, “KOKO”, gertatzeko aukera urriagoak dituena, baina gerta litekeena: SaiatuKO BAZINA, ikasketak amaitzea lortuKO ZENUKE. Euria eginGO BALU, blai eginda helduKO GINATEKE etxera.

o   Lehenaldiko baldintza edo irreala, jadanik gertaezina: Saiatu (IZAN) BAZINA, ikasketak amaitzea lortuKO ZENUKEEN = ZENUEN. Euria egin (IZAN) BALU, blai eginda helduKO GINATEKEEN = GINEN etxera.

-       Jarraian, baldintza irrealaren edo lehenaldikoaren azalpen teorikoa egin diet (etxean astiroago irakur ditzatela txosteneko orriak eta taulei erreparatu):

o   Lehenik, iraganeko baldintza edo irrealaren esanahiaz eta adieraz ohartarazi ditut (bere garaian gertatu ez zenez, orain ez dago gertatzeko inolako aukerarik edo posibilitaterik. Horregatik deritzo “irreala”).

o Ondoren, zertarako erabiltzen den azaldu diet (askotan, besteen hutsegiteak kritikatzeko edota nork bere damua adierazteko).

o   Jarraian, osaerari erreparatu diogu (arreta berezia merezi dute IZAN laguntzaileaz osatutako aditz konposatuek, hau da, behar izan, nahi izan, ahal izan, ezin izan, merezi izan, balio izan, bizi izan, axola izan… eta kideko aditzek, hauek, aditz arruntek ez bezala, derrigorrezkoa baitute “izan” hartzea baldintza irrealean). Aditz arruntek, berriz, aukerakoa dute “izan” (etorri_ banintz = etorri izan banintz) baldintza irrealean.

·         Hipotetikoa. Aditz normala: EtorriKO balitz, hemen eseriKO litzateke

·         Hipotetikoa (nahi izan, behar izan, ahal izan, ezin izan, balio izan, falta izan, …): Hiru aukera:

o   Etorri NAHIKO BALU, beharKO BAZENU…

o   Etorri NAHI IZANGO BALU, behar IZANGO BAZENU…

o   Etorri NAHI­_ BALU…, BEHAR_ BAZENU…

·         Irreala. Aditz normala: Etorri_ (izan) balitz, hemen eseriKO zen. Aukerakoa dute “izan”.

·         Irreala (nahi izan, behar izan, ahal izan, ezin izan, balio izan, falta izan…): Derrigorrez hartu behar dute “izan”: Nahi IZAN BALU, behar IZAN BAZENU…

o   Azkenik, txosteneko taulei banan-banan erreparatu diegu eta iraganeko ondorio adizkiak nola sortzen diren azaldu diet, hipotetikoarekiko aldeaz ohar daitezen. Esan bezala, baldintza ataleko aditz laguntzailea (balitz, banu, bagenio, balitzaigu, bazintugu, banindute, balitzaizkizue, bagina, bazenit…) hipotetikoko bera da; ondorioko aditz laguntzailea, berriz, ondorio hipotetikoari –(e)N gehituta lor dezakegu (eta hirugarren pertsonetan L- pertsona marka berriro iraganeko Z- bihurtuta: Luke > ZukeEN; Litzaidake > ZitzaidakeEN; Lizkiguke > ZizkigukeEN… ).

o   Dena den, aukerakoa da iraganeko ondorio adizkiak erabili ala Indikatiboko iraganekoak erabili: egingo nuen = egingo nukeen; iritsiko nintzen = iritsiko nintzatekeen; eroriko zitzaidan = eroriko zitzaidakeen; emango nion = emango niokeen; gonbidatuko gintuzun = gonbidatuko gintuzkezun; hartuko ninduen = hartuko nindukeen; eskertuko zion = eskertuko ziokeen; haserretuko zen = haserretuko zatekeen. Hori bai, bataren zein bestearen aldeko hautua egin, ondorioko aditz nagusiak –KO eraman beharko du ezinbestean.

-         ELKAR izenorde bihurkaria. Hasteko, ELKAR izenordearen erabilera-arauak laburbildu dizkiet.

                    ELKAR izenordearen urrezko arauak:

1) Ongi erreparatu aditzari, horren arabera ondorioztatzeko ELKAR izenordeak esaldi horietako bakoitzean zein kasu-marka hartu behar duen (aditz horrek kasu marka hori eskatzen duelako):

Adibidez, “ezkondu”, “egon”, “bizi”, “bidaiatu”, “hitz egin”, “afaldu”, “oheratu”… aditzek NOREKIN kasua eskatzen dute eta beraz, ELKAR izenordea kasu horretan deklinatuko da:

ELKARREKIN ezkondu, ELKARREKIN egon, ELKARREKIN bizi, ELKARREKIN hitz egin, ELKARREKIN afaldu, ELKARREKIN ongi konpondu, ELKARREKIN ibili, ELKARREKIN bidaiatu...

Baina “ezagutu”, “agurtu”, “maitatu”, “gorrotatu”, “musukatu”…aditzek, berriz, NOR kasua eskatzen dute eta, hortaz, ELKAR izenordea NOR kasuan joango da:

ELKAR maite dute, ELKAR gorrotatzen dute, ELKAR ikusi dute, ELKAR agurtu dute, ELKAR ezagutzen dute...

 

2) Aditz laguntzaile egokia nola ipini zalantzak izanez gero, hona hemen  trikimailutxo bat: ELKAR partikula singularreko 3. pertsona bailitzan hartuta: ipotxa, amona, Irungo alkatea, Aitziber…) (IKUS goiko adibideak).

 

3) “maite dira”, “ezagutzen dira”, “ikusten gara”, “agurtu dira”... bezalako erdarakadak onartezinak dira erreziprokotasuna adierazteko; izan ere, aditz hauek UKAN motakoak dira (transitiboak, alegia) eta ezin dira erabili IZANekin.

-         Ondoren, Iñigo Mendiaurre arraunlariari egindako elkarrizketa zuzendu dugu, astiro, beharrezko azalpenak emanez. Oharrak:

Nik Begoña_ jo DUT.

Begoñak ni_ jo NAU.

Begoñak eta biok ELKAR_ jo DUGU.

 

Nik Mirenekin jo nuen (=joan nintzen) kafetegira.

Mirenek nirekin jo zuen (=joan zen) kafetegira.

Miren eta biok ELKARREKIN jo genuen (=joan ginen) kafetegira.

Nik Miren_ besarkatu (agurtu, musukatu) NUEN.

Mirenek ni_ besarkatu (agurtu, musukatu) NINDUEN.

_________________________________________________

Mirenek eta biok ELKAR_ besarkatu (agurtu, musukatu) GENUEN.

Baina…

Nik MirenI besarkada bat eman NION (agur egin NION, musu eman NION).

Mirenek niRI besarkada bat eman ZIDAN (agur esan ZIDAN, musu eman ZIDAN).

_________________________________________________

Mirenek eta biok ELKARRI besarkada bat eman GENION (agur egin GENION, musu eman GENION).

Elkarrengana hurbildu (=hurreratu = gerturatu) dira.

Elkarrengandik urrundu (=aldendu) dira.

Nik Mireni deitu nion.

Mirenek niri deitu zidan.

_________________________________________________

Guk ELKARRI deitu GENION (nor-nori-nork “faltsua”, Hegoaldeko tradizioa).

Edo…

Nik Miren_ deitu nuen.

Mirenek ni_ deitu ninduen.

____________________________________________________

Guk ELKAR_ deitu GENUEN (nor-nork, Iparraldeko tradizioa).

-   ENTZUNAREN ULERMENA: Bakarkako amak (x 0,9) izeneko entzumen-ariketa. Aran eta Arianek elkarrekin egin zuten haur bat izateko hautua (=aukeraketa). Badira, ordea, bakarrik, beren kabuz (=beren kasa = beren kontura), ama izatea erabakitzen duten emakumeak ere, haurra adoptatuz edo klinika batean intseminazioz. Itsasne dugu horietako bat. Itemak azaldu ostean, ikasleek birritan entzun dute audioa. Gero, zuzendu egin dugu, erantzun zuzenak behar bezala arrazoituz. Hona hemen itemak irakurri ahala egin dizkiedan oharrak:

-         
Nolako? Galderari erantzuten dio: bakarkaKO ama. -KO hori behar du ondoren daukan izenari lotzeko: nolaKO ama?

-          UrteOTAN = urte HAUETAN

-          HALAKO + Zenbaki zehatza: Konparaziozko egitura da. Zuk bost otarrainxka jan dituzu; nik, zuk halako bi jan ditut (hamar, beraz), zure bikoitza, alegia. Zuk platerkada babarrun jan duzu, eta nik, zuk halako bi (=zure bikoitza). Ez da asko erabiltzen eta normalean, zenbaki baxuekin. Albistegian agertu zitzaigun. Bakarka ama izatea erabakitzen duten emakumeen kopurua lehengo kopurua HALAKO HIRU da (=hirukoiztu egin da).

-          20 urterekin edo = 20 bat urterekin = 20

-          Gogoan izan: hilTZERAKOAN (justu hil baino lehen) // hilDAKOAN (hil ondoren.

-          Adurra = lerdea = baba

-          JARIO aditzaren adizki trinkoak (dario, darie, zerion, zerien). Likido nahiz gasekin erabiltzen dira. La Palmako uharteari laba dario (uharteak laba botatzen du). Kasu honetan, “adurra” edo “lerdea” DARIO > ZERION > nola egoten zen? Adurra ZERIOla(rik) (moduzkoa). Moduzko -ela(rik), NOLA? galderari erantzuten diona. Zure haur jaioberria egun osoan adurra dariola(rik) egoten da.

-          Balizko = posible

-          Gertagarria: gerta daitekeena. Egingarria: egin daitekeena. Biak dira “factible”

-       Partizipioa + NAHIAN = -T(Z)EKO ASMOZ = -T(Z)EKO ASMOTAN: izan nahian = izateko asmoz = izateko asmotan.

-       GAI atzizkiaren erabilera: -GAI(a):  etorkizunean zeregin edo rol hori izango duena edo izan dezakeena: presidenteGAIa = lehendakariGAIa: presidente edo lehendakari izango dena edo izan daitekeena; hautaGAIa: hautatua izan daitekeena (candidato); apaizGAIa: etorkizunean apaiz izateko ikasten ari dena; emazteGAIa = andreGAIa: ezkondu ondoren emazte edo andre izango dena; senarGAIa: senarra izango dena. AitaGAIA: egunen batean aita izango dena edo izan daitekeena.

-          Luzaroan = denbora luzean egon naiz autobusaren zain.

Itsasne bizkaitarra denez, bizkaera peto-petoa darabil egin dioten elkarrizketan. Hona bere jarduna ulertzeko zenbait arrasto:

nuen > NEBAN: erabaki nuen ama izan nahi nuela = erabaki neban ama izan nahi nebala

naiz > NAZ.

gutxi > GITXI; urrun > URRIN

hitz egin > BERBA EGIN

ere > BE (ni ere = neu be): ni ere aditua naiz gai horretan = neu be aditua naz gai horretan

gabe > BARIK

-®ekin > -GAZ: lagun batekin etorri naiz eskolara = lagun bategaz etorri naz eskolara.

-    AHOZKO ADIERAZPENA (30´ lehen saioa): Alokairuko umetokia eta intseminazio bidezko ugalketa mintzagai. Gaurkoan, joan den asteko bi hautabide hauek izan ditugu hizpide. Horretarako, joan den astean agertu zitzaizkigun ideia nagusiak bildu ditut eta bakoitzaren gainean denbora jakin batez hitz eginarazi diet. Hurrengoan bigarren saioa egitekotan geratu gara.

-          Etxerako lanak:

o   Iraganeko baldintza edo irreala (3. baldintza). Teoria txostena arretaz irakurri, taulei erreparatu eta egin 1. eta 2. ariketak (norberak zuzen ditzala).

o ELKAR lantzeko indartze-ariketak. 40 esaldi dira, berariaz prestatuak,  ELKAR partikulari kasu-marka egokia erants diezaioten eta adizki egokia ipin dezaten. Erantzun-orria ere banatu diet. Denak aldi berean ez ditzatela egin aholkatu diet.

o   Errusian haur bat adoptatzearen abentura. Familia ereduei eta haurrak izateari nahiz adoptatzeari buruz ari garenez, Errusiako haurren adopzioarekin lotutako jarduera honetan, lehenik, albiste bat entzun behar dute (blogean entzungai) eta entzungai horrekin bi ariketa egin behar dituzte (lehenengoan, erreportajea ondoen laburbiltzen duen esaldia hautatu, eta bigarrenean, a), b) eta c) artean aukeratu). Ondoren, kontrastea adierazteko egituren adibideak biltzen dituen taula arretaz irakurri behar dute eta sei esaldi berridatzi beharko dituzte kontzesiboak erabiliz.

Albistearen laburpena: Blokeoa bertan behera utzi dute = indargabetu dute = baliogabetu dute eta horrek adopzio prozesua arindu eta azkartu du, baina txanponak badu bere IFRENTZUA: bikote homosexualek edo guraso bakarrek adoptatu ezinik jarraitzen dute.

Adierazi dugun zerbaiten kontrastea, zailtasuna, oztopoa edo muga adierazteko BAINA lokailua erabiltzen dugu. Baina, gauza bertsua adierazteko beste egitura batzuk ere erabiltzen ditugu:

o  alde batetik, perpaus kontzesiboak: -NAHIZ ETA / ARREN / BA-... ERE/ -AGATIK (ere), / -TA ERE / -RIK ERE / GABE ERE.

NAHIZ ETA adopzioaren prozesua neketsua izan ( = NAHIZ ETA adopzioaren prozesua neketsua den), adoptatzeak abantaila asko dauzka (bi aukera: aditz jokatu gabea, hau da, partizipioa edo jokatua + -EN).

Adopzioaren prozesua neketsua izanAGATIK (ERE), adoptatzeak abantaila asko dauzka (aditz jokatu gabea, hau da, partizipioa).

Adopzioaren prozesua neketsua izanDA ERE = izanIK ERE, adoptatzeak abantaila asko dauzka (aditz jokatu gabea, hau da, partizipioa).

Haurrak familia berrira egokitzeko arazoak izan BAditu ERE, azkenean ondo moldatu da (Aditza beti jokatzen dugu BA-…ERE erabiltzen dugunean).

Haurrak familia berrira egokitzeko arazoak izan ARREN (=Haurrak familia berrira egokitzeko arazoak izan dituen ARREN), azkenean ondo moldatu da (bi aukera: aditz jokatu gabea, hau da, partizipioa  edo jokatu + -EN).

o   Bestetik, kontzesibo balioa duten lokailuak, klip baten modura bi ideia, bi paragrafo, bi esaldi lotzen dituztenak: HALA ERE / HALA ETA GUZTIZ ERE / DENA DEN / DENA DELA / NOLANAHI ERE / EDONOLA ERE.

Adopzioaren prozesua neketsua da; HALA ERE, haur bat adoptatzeak abantaila asko dauzka.

Adopzioaren prozesua neketsua da; DENA DEN, haur bat adoptatzeak abantaila asko dauzka.

Adopzioaren prozesua neketsua da; NOLANAHI ERE, haur bat adoptatzeak abantaila asko dauzka.

Adopzioaren prozesua neketsua da; EDONOLA ERE, haur bat adoptatzeak abantaila asko dauzka.

o   Arrasto digitala izeneko cloze-testa.

-  Oraindik eginak ez badituzue… zuzendu gabeko etxeko lanen biltegian izan behar dituzue postit batekin:

o   Alegiazko baldintza edo hipotetikoa. Ikusiak ditugu lau sistemak eta, horien artean, NOR-NORK (bagintu, banindute, bazintugu,  bazenu, nindukete, zintuzkete, gintuzkezue, zenuke, lituzkete…) eta NOR-NORI-NORK (banio, bazenit, balizkigu, bazenigu, genizkioke, zeniguke, nieke…) dira zailtasun gehien eragiten dutenak. Hauek bereizteko eta hauen erabileran trebatzeko, berariazko ariketa: NOR-NORK vs. NOR-NORI-NORK (erantzunekin).

OHARRA: Norbaitek nahiago badu, ariketa hau H5P formatuan (interaktiboa) ere eskura dago blogean.

o   AUKERAKOA: Identifikazio pertsonalaren gaiaren barnean, gure izaeraren (izaera: izateko era edo modua)  adierazle izan daitezke horoskopoak,  horretan sinetsiz gero, jakina. Gaurkoan, “Horoskopoak esanda bezalaxe” ulermen-jarduera bidali diet, esaldiak testuan txertatzean datzana. EBAZPEN ORRIA BLOGEAN IKUSGAI

o   ELKAR izenordea lantzeko ariketak II (Iñigo Mendiaurreri egindako elkarrizketa eta hutsuneak betetzeko ariketa). Gelan zuzentzekoak. EKARRI OSTEGUNEAN!

o   Egitura, esapide eta esamolde jatorrak euskaraz (I). EKARRI OSTEGUNEAN!

OHARRA: Norbaitek nahiago badu, ariketa hau H5P formatuan (interaktiboa) ere eskura dago blogean.

o   EZEAN = EZIK // IZAN EZIK // a EZ EZIK, b ERE. Hiru hauen bereizten eta behar bezala erabiltzen treba zaitezten, 40 esaldi sortu dizkizuet, zuek berridatz ditzazuen (erantzun-orriak ere banatu dizkizuet). Nolanahi ere, denak egun berean ez egiteko aholkatzen dizuet, pixkanaka eginez joan zaiteztela. Norberak zuzentzekoa.

o   4. Kohesioa lantzen: LOKAILUAK. Gramatika eta ariketak II testuliburuko 57. gaia (210-211. orrialdeak): Lokailuen aurkezpena. 210. orrialdeko teoria irakurri. Bertan, hainbat lokailuren sailkapena egiten da (dena den, nik bere garaian banatutako txostena osoagoa da). Ondoren, teoria hori baliatuz, 211. orrialdeko ariketak egin (norberak zuzen ditzala, ez dute zailtasunik).

o   Deklinabidea lantzeko ariketa. Osatu hutsuneak deklinabide atzizki egokiak  erabilita. Bigarren orrialdia, hau da, 32. esalditik (“Gipuzkoako herrietako alkateak bildu dira…”) 61.era.

OHARRA: Norbaitek oraindik egina ez badu, nahi izatera, ariketa hau H5P formatuan (interaktiboa) ere eskura dago blogean.

o   “Maite Bilbao: Gerora konturatzen zara zenbat irabazten duzun euskara jakinda”. Lehenengo gai honetan – identifikazio pertsonala – euskaldunoi buruz ari gara. Euskal Herritik kanpo ere badira euskaldunak, Argentinan, esaterako. Gure hurrengo protagonista jaiotzez argentinarra den arren, euskara irakasle (bezala) aritzen da (=irakasle jarduten du = irakasle lan egiten du) Hernanin. Berari eginiko elkarrizketan, testutik ateratako hainbat esaldi txertatu behar dira hutsune egokietan, distraktoreak saihestuz.

OHARRA: Norbaitek nahiago badu, ariketa hau H5P formatuan (interaktiboa) ere eskura dago blogean.