40.
eskola: 2024ko martxoaren 14koa
- Joan den egunean honako egituraok azaldu genituen:
EZ DAUKAZU (=EZ DUZU) + partizipioa + BEHARRIK
= EZ DAUKAZU (= EZ DUZU) + ZERTAN + partizipioa + (-rik)
Hona hemen ohiko adibide
bat:
Opari hori niretzat da??? Jooooo, EZ ZENEUKAN (=EZ ZENUEN) ezer oparitu BEHARRIK !!
= EZ ZENEUKAN (=EZ ZENUEN) ZERTAN ezer oparitu(rik)
!!
Bi esaldi horietan ez dago opariak egiteko debekurik, iradokizuna baizik, hau da, ez zela beharrezkoa opari hori egitea.
Baina…
Klasean zaudeten bitartean, EZ DUZUE
mugikorra erabili BEHAR.
Esaldi honetan badago
debekua edo ezintasuna, debekatuta dago mugikorra erabiltzea, ezin da erabili.
- Ondoren, partizipioa + BEHARRIK zeramaten esaldiak ZERTAN +
partizipioa + (-rik) erabiliz berridatzi behar zituztenez, ariketa
hori zuzendu dugu, arbelean erantzun orria jarrita eta ordena desberdinak
zilegi direla azalduz (eurei erantzun orriaren ale bana eman diet).
- Iraganeko baldintza edo irreala (3.a, alegia) lantzeko ariketetan (orotara sei ariketa zituzten, erantzun eta guzti) zalantzarik baduten galdetu eta balizko zalantzak argitu. Ondoren, honako ohar hau egin diet:
Errepide hobeak edukiko
bagenitu, istripu gutxiago gertatuko LIRATEKE (ziren).
Europako beste
herrialde batzuetan Gobernuek soldata bat ordaintzen diete ikasten aritzen
diren ikasleei; hemen ere neurri hori gauzatuz gero (=gauzatuko
balitz), gazte gehiagok ikasiko LUKETE (zuten) eta gurasoenetik
lehenago joango LIRATEKE (ziren).
Ø Iraganeko baldintzak edo irrealak (3. Baldintza), orain lantzen ari garen honek, alegia, gehienetan, lehenaldiko ondorioa darama (Atzo gaur bezain eguraldi ona egin izan balu, mendi-ibili bat egitera joango ginen = joango ginatekeen, baina euria egin zuenez, zinemara joatea erabaki genuen) , baina badira salbuespenak: litekeena da baldintza zatia iraganean egotea, hau da, irreala izatea, baina ondorioa hipotetikoa, denbora jauzia gertatu delako iraganetik orainera (gogoan izan: hipotetikotik iraganerako jauzirik sekula ez, kronologiaren aurka joatea litzateke eta). Horrelakoetan, normalean, ondorioan denbora aditzondoren bat ageri da (“orain”, “gaur egun”…) denbora jauzia gertatu dela adierazteko.
Nik Filologia ikasi beharrean,
Zuzenbide-ikasketak egin (izan) banitu, orain abokatu ospetsua izango NINTZATEKE,
irakasle xume bat izan beharrean.
(IRREALA > HIPOTETIKOA, denbora jauzia gertatu delako).
Gaurko egin beharreko azken hiru ariketetan badira horrelako lau kasu, erantzun orrietan berariaz adierazi ditudanak. Hona hemen horietako bat:
2003an, oposizioak ondo prestatu nituen, baina azterketaren aurreko gauean ezin izan nuen batere lorik egin eta, ondorioz, azterketan ezin izan nuen probetxuzko ezer egin. Ibizara etorri nintzen. Orain pub txiki baten jabea naiz eta zoriontsu bizi naiz hemen. Askotan pentsatu izan dut gau hartan (2003ko gau hartan) ondo lo egin (izan) banu, seguruenik oposizio hura gaindituko nuela = nukeela (denbora jauzirik ez, 2003ari egiten baitio erreferentzia) eta, orain, (2024an) hemen egon beharrean, administrazioko langile tristea izango nintzateke + ela[1] (denbora jauzia gertatu da, 2024ari egiten baitio erreferentzia).
-
Baldintzaren ondoren, zer datorkigu? Bada,….AHALERAko
adizkiak!
EUSKAL
AHALERA. Azalpen orokorra
egin diet, Gramatika eta ariketak II liburuko 10. orrialdean
daukatena. Dena den, 10.
orrialdeko edukia nahiko nahasia izan daitekeelakoan, nik orrialde horren
laburpen bat prestatu diet eta berau erabili dut nire azalpena egiteko,
liburuko teoria baino argiago eta ordenatuago dagoelakoan:
§
osaera (nola
osatzen den)
§ aditzoinaren erabilera (salbuespenak
salbuespen)
§ hiru aldiak (oraina, alegiazko edo hipotetikoa, iragana)
§ eta, azkenik, ezintasuna adierazteko aukera desberdinak:
ezin dut
ikusi = ez dezaket ikus_ = ezin dezaket
ikus_ = ezin ikus_ dezaket;
ezin naiz isildu = ez naiteke isil_ = ezin naiteke isil_ = ezin isil_ naiteke.
Ø EZIN DUT kaferik HARTU EZIN NAIZ kontzentratu
Ø EZ DEZAKET kaferik HAR_ EZ NAITEKE
kontzentra_
Ø EZIN
DEZAKET kaferik HAR_ EZIN NAITEKE kontzentra_
Ø EZIN HAR_ DEZAKET kaferik EZIN kontzentra_ NAITEKE
- Martxoaren 8a aitzakia, Emakume aitzindariak (=aurrendariak =
bide-urratzaileak) izango ditugu hizpide egunotan. Ezagutu genuen jada bere
garaian aitzindaria = aurrendaria = bide-urratzailea izan zen ginekologoa:
Agnodize. Garai berriagoetara itzulita, datozen egunotan hiru emakume gogoangarri (gogoangarria: gogoan edukitzea
merezi dutenak, “memorables”) ezagutuko ditugu: Virginia Woolf, Elbira
Zipitria eta Coco Chanel.
Gatozen orain emakume aitzindari = aurrendari = bide-urratzaile horietako bat ezagutzera: Virginia Woolf idazle eta pentsalaria. ENTZUNAREN ULERMENA: Virginia Woolf, feminismoaren aitzindari (=aurrendari = bide urratzaile)(x0,9). Virginia Woolf feminista zen. Euskadi Irratiko erreportaje honetan, bere biografia kontatzen dute eta bere liburu bat (“Gela bat norberarena”) euskaratu duen Maria Colera itzultzailearen iritzia ere bildu dute. Ikasleei itemak azaldu ostean, birritan entzun dute entzungaia eta, jarraian, hirugarren entzunaldia egin eta eten ahala, zuzendu egin dugu, erantzun zuzenak eta hauek berresteko transkripzio zatiak arbel digitalean jarrita.
- Izenorde
bihurkariak: Entzun berri
dugun entzungaian, esatariak honako hau zioen: “1941eko
martxoan, Bigarren Mundu Gerra betean, berokiko poltsikoak harriz bete eta etxe
ondoko Ouse ibaian murgilduta, bere buruaz beste egin zuen Virginia
Woolf idazle eta pentsalariak”. Horrek emandako aitzakia baliatuta, izenorde bihurkariak (neure burua, zeure burua, bere
burua, geure burua, zeuen burua, beren burua = euren
burua) noiz erabiltzen diren
gogorarazi diet: ekintza baten subjektua
eta objektua, pertsona bera denean, hau da, zerbait egiten duena eta jasaten
duena pertsona bera denean.
Horrelakoetan, euskaraz ezingo ditugu UKAN moduko aditzak IZAN gisara
erabili: galdetzen naiz,
bota zara, ikusten naiz, iragar zaitez…
Osaera: izenorde indartua (neure, heure, bere, geure, ,zeure, zeuen, beren = euren) + BURUA (beti singularrean: geure burua…).
Aditza: 3. pertsonatzat hartu behar dugu: Goizero, etxetik irteterakoan, ispiluan ikusten dut neure burua (=3. sing. = hura). Gehiago maitatu behar zenuke zeure burua (=3. sing. = hura).
Hona adibide batzuk: Udan atzerrira joan nahi dudanez, nire
ingeles maila hobetu beharrean ikusten dut neure burua (ikusten naiz).
Praka estu hauekin oso ongi ikusten dut neure burua (ikusten naiz).
Tranpolin horretatik uretara botako dugu geure burua (botako gara).
Gizagaixoak bere burua hil zuen = bere buruaz beste egin zuen. Gure
amona zenak askotan hitz egiten zuen bere buruarekin. Zeure buruari
galdetu diozu (galdetu zara) zergatik ez duzun lagunik?
Salbuespenak: badira
“neure burua” eraman ezin duten aditzak:
apaindu, dutxatu, jantzi, erantzi,
garbitu, prestatu eta orraztu. Goizero
dutxatzen naiz (dutxatzen dut neure burua). Jaikitakoan, berehala
jantzi naiz (neure burua jantzi dut).
- AHOZKO BITARTEKOTZA: “UEMAko herrietan, lau ikasletik hiruk gaztelaniaz ikusi dute azkenekoz telesail bat” eta “Euskararen kaleko erabilera Tolosaldeko herrietan”. Etxean prestatuta ekarri dute. Binaka bilduta, elkarri hor dituzten infografiak ahoz interpretatu edo azaldu behar izan dizkiote. Horretarako, grafikoak interpretatzeko jarraibideak eta zenbait gomendio biltzen dituen orria banatu nien eta ongi errepara diezaiotela gomendatu diet.
-
Etxerako lanak:
o
AHALERA: Gramatika eta ariketak II liburuko 11. orrialdeko 1, 2. eta
3. ariketak (3.aren erantzun orria hurrengoan banatuko dizkiet).
o
AHALERA: Gramatika eta ariketak II liburuko 12. orrialdia irakurri
eta 13. orrialdeko ariketak egin eta eurek zuzendu, ez baitute zailtasun
handirik. Ariketa horietan, ahalerako NOR
adizkiak (naiteke, gaitezke…) eta NOR-NORK
sistemako 3. pertsonak (dezaket, ditzaket…) baino ez datozenez,
erraz egingo dituzte.
o AHALERA: Orainaldiko ahalerako
adizki ezagunenak (nor – naiteke, zaitezke… – eta nor-nork 3. pertsona – dezaket, ditzaket, dezakegu, ditzakete…–)
errepasatzeko ariketa analitiko osagarria + erantzunak.
OHARRA: Norbaitek nahiago badu, ariketa hau H5P formatuan (interaktiboa) ere eskura dago blogean.
o Izenorde
bihurkariak lantzeko ariketa (erantzun-orriarekin).
o
“Historiako emakume aipagarri horiek…”
izeneko jarduera,
mintzarako prestatu.
o
Hurrengo iritzi artikulua. Horretarako,
bi gai dituzte aukeran: “Bi aita
dauzkat, eta?” / “Haur bat eduki
nahi, kosta ahala kosta”. OHARRA: artikuluari ekin aurretik,
Zer deritzozu sexu bereko bikoteak ezkondu ahal izateari ? galderari
erantzunez, zenbait ikaslek emandako iritzi taulatxoak irakur ditzatela
aholkatzen diet, agian euren iritzi artikulua idazteko baliagarriak gerta
dakizkielakoan. Arretaz erreparatu azpiko oin-oharrei.
o Josebe Iturrioz: “Denok izan beharko genuke oso feminista” izeneko ulermen-jarduera, galderak eta erantzunak uztartzekoa (OSTEGUNERAKO).
- Oraindik eginak ez badituzue…
zuzendu gabeko etxeko lanen biltegian izan behar dituzue postit batekin:
o
Elbira
Zipitria, euskal aitzindaria deritzon
jarduera, idatziaren ulermena lantzekoa.
o
Euskal Herritik haratago, beste emakume
bide-urratzaile bat Coco Chanel izan zen. Berari buruzko ulermen-jarduera (Coco Chanel: moda-diseinatzaile ausarta
baino zerbait gehiago), esaldiak testuko hutsuneetan txertatzean
datzana.
o
Martxoak 8, jarduera-sorta
o
ELKAR lantzeko
indartze-ariketak. 40 esaldi dira, berariaz prestatuak, ELKAR partikulari kasu-marka egokia erants
diezaioten eta adizki egokia ipin dezaten. Erantzun-orria ere banatu diet.
Denak aldi berean ez ditzatela egin aholkatu diet.
OHARRA: Norbaitek nahiago badu, ariketa hau H5P formatuan
(interaktiboa) ere eskura dago blogean.
o
Arrasto digitala izeneko cloze-testa.
o Egitura, esapide eta esamolde jatorrak euskaraz (I).
OHARRA: Norbaitek
nahiago badu, ariketa hau H5P formatuan (interaktiboa) ere eskura dago blogean.
o “Maite
Bilbao: Gerora konturatzen zara zenbat irabazten duzun euskara jakinda”. Lehenengo
gai honetan – identifikazio pertsonala – euskaldunoi buruz ari gara. Euskal Herritik kanpo ere badira
euskaldunak, Argentinan, esaterako. Gure hurrengo protagonista jaiotzez
argentinarra den arren, euskara irakasle (bezala) aritzen da (=irakasle
jarduten du = irakasle lan egiten du) Hernanin. Berari eginiko elkarrizketan,
testutik ateratako hainbat esaldi txertatu behar dira hutsune egokietan,
distraktoreak saihestuz.
OHARRA: Norbaitek nahiago badu, ariketa hau H5P formatuan
(interaktiboa) ere eskura dago blogean.
iruzkinik ez:
Argitaratu iruzkina