Arratsaldekoen 33. eskola eta goizekoen 32.a: 2023ko otsailaren 8 eta 9koa
- Goizeko taldean: ENTZUNAREN ULERMENA: La Palmako sumendiaren erupzioa. Duela urtebete La Palma uharteko Cumbre Vieja sumendiak laba isurtzeari ekin zion (=isurtzen hasi zen) eta hilabeteak eman zituen berriro lokartu arte. Garai hartan puri-purian egon zen gai hori eta horri buruzko entzungaia jarri nien joan den egunean, EITBko “Faktoria” saioan Arturo Apraiz geologoari eta Maribi Iturrino getariarrari egindako elkarrizketa, hain zuzen ere. Testuingurua eta itemak irakurri eta beharrezko azalpenak eman ostean, entzungaia behin bakarrik entzun genuen (nahi zuenak etxean bigarren entzunaldia egin zezala esan nien) eta horko hamar adierazpenak egiak ala gezurrak ziren hautatu behar izan zuten. Gaur, jarduera zuzendu dugu, erantzun zuzenak eta hauek argudiatzeko transkribatutako hainbat zati arbelean jarrita.
- Joan den egunean, NOLA? eta ZERTAN? galderen arteko aldea azaldu nien, askotan ikasleek biak nahastu egiten baitituzte (izan ere, gaztelaniaz biak izan daitezke gerundio). Gaurkoan, azalpen hura laburbildu diet eta, ondoren, atzeko ariketa zuzendu dugu. Bertan, ikasleen idazlanetatik ateratako zenbait esaldi zituzten eta aukeraketa zuzena egin behar zuten.
- EZIN IZAN aditza lantzeko egin behar zuten ariketa zuzendu dugu, astiro, erantzun zuzenak behar bezala arrazoituz. Behin eta berriz azpimarratu diet EZIN horrek PARTIZIPIOA daramala ezinbestean, eta denboran zehar jokatzeko, IZAN, IZATEN, IZANGO laguntzaileak gehitu behar zaizkiola.
- Arratsaldeko taldean: Joan den egunean nominalizazioen taulan –T(z)EN nominalizazioa (“zertan?” galderari erantzuten diona) eskatzen duten aditzak zeintzuk diren gogorarazi nien. Ohar berezia merezi du “ahaztu” aditzak, bi nominalizazio desberdin eraman baititzake:
Argia itzalTZEA ahaztu zait; ni gaurko tortilla bat egitekotan geratu nintzen, baina tortilla egiTEA ahaztu zait gaurko hamaiketakorako (nahiz eta badakidan tortillak egiten); etxetik irteterako, pertsianak jaisTEA ahaztu zait.
Lehen banekien, baina tortilla egiTEN ahaztu zait, aspaldian ez dut egin eta (alegia, tortilla nola egiten den ahaztu zait); txikitan pianoa jotzen nuen, baina aspaldian ez dut praktikatu eta joTZEN ahaztu zait; ikastolan oso ona nintzen ingelesean, baina ikastolatik atera nintzenetik ez dut ingelesa erabili eta horregatik, ingelesez hitz egiTEN ahaztu zait (alegia, nola hitz egiten den ahaztu zait); Alzehimerra duenari pertsianak jaisTEN (nola jaisten diren) ahaztu zaio.
- Joan den egunean, ezezko baldintza egiteko erabiltzen den EZIK = EZEAN, salbuespenak adierazteko IZAN EZIK eta bi osagai uztartzeko erabiltzen den EZ EZIK…ERE arteko aldea azaldu nien. Etxerako bazuten hauek bereizteko berariaz prestaturiko ariketa bat. Hura zuzendu dugu. EZIK = EZEAN / IZAN EZIK / EZ EZIK…ERE bereizteko ariketa honetan, 16 esaldi berridatzi behar zituzten eta ongi etorri zaie hiru horien arteko aldeaz ohartzeko.
ERE lokailuaren urrezko arauetako bat honako hau da:
ERE lokailua
aditz trinko baten aurrean – justu aurrean – doanean, aditz hori derrigorrez
indartu egin behar da BA- erantsiz:
Zu bihar Oiasso museorako txangora
zoaz? Ni ERE
Banoa.
Zure amak ez ezik, nik ERE Badakit zer gertatzen zaizun.
Apartamentu bat daukazue Saloun? Guk ERE Badaukagu.
Donostia hiri ikusgarria da, baina garestia ERE Bada.
Baina… ERE eta aditz trinkoaren
artean zerbait tartekatzen badugu, tarteko osagai horrek hartzen du
“protagonismoa” – galdegai bihurtzen da – eta, beraz, ez dugu aditza indartuko, hau da,
aditzari ez diogu BA- erantsiko:
Nik ERE asko (zenbat) dakit gai horri buruz.
Ni ERE Errealeko bazkidea (zer) naiz.
Ni ERE jaio nintzenetik (noiztik) naiz Errealeko
bazkidea.
Zuk ez ezik, guk ERE pazientzia
handia (zer) daukagu.
Gehienak autobusez joango omen dira. Zu ERE autobusez (nola) zoaz? Ala gurekin autoz?
- EZ EZIK…ERE erabiltzeko ikasle batzuek dituzten
zailtasunak ikusirik, gogorarazi diet bi osagai elkartzeko, lotzeko edo
uztartzeko erabiltzen dela egitura hau eta bi osagai
horiek ezinbestean kategoria gramatikal berekoak izan behar dutela
(bi izen, bi izenondo, bi aditzondo, bi aditz partizipio…). Beste modu batera
esanda, “ez
ezik” eta “ere”ren aurreko bi osagaiek galdera berari erantzun behar diote
(Zer? Noiz? Nola? Norekin? Zer ekintza?...).
Gainera,
uztartzen
diren bi osagaiak aditzak direnean, lehenengoa derrigorrez partizipioa izaten
da (ez aditz jokatua!!!: joan
naiz ez ezik, ikusi dugu ez ezik, egin ditugu ez ezik…) eta bigarrena nahitaez indartu egin behar da,
EGIN indartzailea erabiliz edo aditz bera errepikatuz. Jarraian
datozen adibideak arbelean jarrita, azaldutakoaz ohartarazi ditut:
o Istripuan
autoko giltzak (zer?) EZ EZIK, etxekoak
(zer?) ERE galdu nituen, eta ez
nituen aurkitu.
o Istripuan
autoko giltzak galdu (nituen)
EZ EZIK, aurkitu
ERE egin nituen
=
…aurkitu ere aurkitu nituen. Gaitzerdi!!
(=Eskerrak!!).
o Ni (nor? Izenordea) EZ
EZIK, zu (nor? Izenordea) ERE pozik zaude.
o Polita (nolakoa? Adjektiboa edo
izenondoa) EZ EZIK, azkarra (nolako? Adjektiboa edo
izenondoa) ERE bada neska hori.
o Hemen (non? Leku aditzondoa edo adberbioa) EZ EZIK, han (non? Leku aditzondoa edo adberbioa) ERE liskarrak (=istiluak) sortu dira.
o Gaur (noiz? Denbora aditzondoa edo
adberbioa) EZ EZIK, atzo (noiz? Denbora aditzondoa edo
adberbioa) ERE ateri egin zuen.
o Sukaldea (zer?) EZ EZIK, etxeko zoko guztiak
(zer?) ERE hutsik zeuden.
o Sukaldea
hutsik (nola? Moduzko aditzondoa edo
adberbioa) EZ EZIK, zikin (nola? Moduzko aditzondoa edo adberbioa) ERE bazegoen.
o Atzo
gramatika ariketak egin (nituen) EZ EZIK, iritzi artikulu bat idatzi ERE egin nuen = …idatzi
ERE idatzi nuen.
- Jarraian, honako hau gogorarazi diet: (a) EZ EZIK,
(b) ERE egitura erabiltzen dugunean, aditza (b) osagaiarekin komunztatu behar da:
o
Alvaro eta Iban atzean eserita daude (plurala).
Baina…
o
Alvaro (a)
EZ EZIK, Iban (b) ERE
atzean eserita dago.
o
Alvaro (a)
EZ EZIK, ni (b) ERE
atzean eserita nago.
o
Alvaro (a)
EZ EZIK, zu (b)ERE
atzean eserita zaude.
o Alvaro (a) EZ EZIK, David eta Iban (b) ERE atzean eserita daude.
- Azkenik, aipatu diet EZ EZIK…ERE egitura, oro har, ongi
erabiltzen dutela beste edozein kategoria uztartzeko, baina bi aditz
lotzerakoan askotan oker egiten dutela; izan ere, ez da batere erraza: batetik,
kontuan izan behar da bi aditz horiek partizipioak izan behar dutela eta ez
adizki jokatuak; bestetik, derrigorrezkoa da bigarrena indartzea:
Etorkinek hona etortzen direnean, edozein lan onartu (part.) (1. osagaia) EZ EZIK, hemengo askoren mespretxua jasan (part.) (2. osagaia) ERE egiten dute = …jasan (part.) (2. osagaia) ERE jasaten dute.
Horrelako ur handietan sartu nahi izan
ezean, hona hemen beste aukera bat gauza bera adierazteko, samurragoa dena:
Etorkinek
hona etortzen direnean, edozein lan onarTZEAZ GAIN, hemengo askoren mespretxua jasaten dute.
Ahalera
hipotetikoa errepasatu (part.) EZ EZIK, lehenaldiko ahalera azaldu (part.) ERE egingo dizuet = … lehenaldiko ahalera azaldu
(part.) ERE azalduko dizuet.
= Ahalera hipotetikoa errepasaTZEAZ GAIN, lehenaldiko ahalera azalduko dizuet.
- AHOZKO ADIERAZPENA: Sarean, armiarmen modura. Giza-harreman birtualen, hots, aurrez aurrekoak ez direnen gainean solastu dira ikasleak: facebook, Twitter… Lehenengo bi puntuak izan dituzte mintzagai. Arratsaldeko taldean 25 bat minutuz jardun dugu; goizekoan, denbora gehiagoz.
-
Gero eta jende
gehiagok erabiltzen omen ditu sare sozialak (facebook, twitter, whatsapp, badoo, meeting...) giza
harremanetarako. Zergatik ote? Zuk erabiltzen al dituzu? Menpekotasuna sor dezakete sare sozialek? Gaixotasun izatera hel liteke
gehiegizko erabilera hori?
- Zer deritzozu Internet bidez lagunak edota bikotekidea ezagutzeari? Alderatu (=erkatu = konparatu) aurrez aurreko ezagutzarekin. Nolako jendeak erabiltzen du, zure ustez, sarea jende berria ezagutzeko? Zergatik jotzen ote dute sarera, taberna edota dantzalekuren batera jo beharrean?
- Arratsaldeko taldean: AHOZKO BITARTEKOTZA: Eguraldi makurrarekin gidatzeko aholku edo gomendioak / Zelan identifikatu fake news bat. Binaka jarrita, joan den egunean adostu bezala, elkarri euren hitzekin azaldu diote testutxoak / infografiak dioena. Gaurkoan, B ikasleak egin du bere saioa, nik aurretik emandako argibideei jarraiki.
-
A) Egunotan
hizpide (=mintzagai) izan dugu elurra eta honek eragiten dituen zailtasun nahiz
arazoak, errepideetan, batik bat. Auto-gidariek zuhur eta kontu handiz gidatu
behar dute horrelako eguraldiarekin, baita euri-jasa nahiz haize-bolada bortitzekin
(=indartsuekin) ere. Zure ikaskideak gidabaimena atera berri du eta zuk zenbait
aholku ematea erabaki duzu, balizko istripuak saihestearren (=ekiditearren).
Labur iezazkiozu.
- B) Zure lagun batek deitu dizu esanez albiste bat heldu zaiola sare sozialen bidez eta ez ez diola egiantzik[1] edo sinesgarritasunik[2] hartzen. Irakur ezazu hurrengo dokumentua eta azal iezaiozu, zure ustez eta zure hitzez, zeintzuk diren gomendiorik eraginkorrenak albiste bat fidagarria ala faltsua (“fake”) den jakiteko.
-
ETXERAKO
LANAK:
o Ziberseguruak al gara? izeneko ulermen
jarduera, testua bertatik ateratako esaldiekin osatzekoa.
o Alegiazko
baldintza edo hipotetikoa: NOR-NORK sistema lantzeko ariketa osagarria (gelan
zuzenduko dugu).
o Iritzi
artikulua: Futbolak pasioa ala
erokeria eragiten du? / Telebista, hutsaren hurrengoa. Bi gai hauetako
bat aukera dezatela.
o EZEAN
= EZIK // IZAN EZIK // a EZ EZIK, b ERE. Hiru hauen bereizten eta behar bezala
erabiltzen treba daitezen, 40 esaldi sortu dizkiet, eurek berridatz ditzaten
(erantzun-orriak ere banatu dizkiet). Nolanahi ere, denak egun berean ez
egiteko aholkatu diet, pixkanaka eginez joan daitezela.
o Goizeko taldean: gaurko prestatu behar zuten bitartekotza fitxa
hurrengorako utzi dugunez, prestatuta ekar dezatela: Eguraldi makurrarekin gidatzeko
aholku edo gomendioak / Zelan identifikatu fake news bat.
o AUKERAKO
JARDUERA: Twitter:
komunitate bizi eta indartsua izeneko entzumen jarduera (entzungaia
eta ebazpen orria, blogean eskuragarri). Egunotan sare sozialak izango ditugu hizpide.
Sare sozialen artean ia gehien
erabiltzen den tresna da Twitter edo Txio-herria, eta askorentzat
eguneroko tresna bihurtu da, era guztietako informazioa partekatzeko oso
erabilgarria. Horri buruzko entzumen-jarduera da.
iruzkinik ez:
Argitaratu iruzkina