B2.2 maila: ARRATSALDEKO TALDEAren 45. eskola eta GOIZEKO TALDEAren 44.a. Martxoaren 29 eta 30ekoa (Aste Santu aurretikoa)

 

Arratsaldekoen  45. eskola eta goizekoen 44.a: 2023ko martxoaren 29 eta 30ekoa

-   KAUSAZKO PERPAUSAK. Nork bere iritzia ematen duenean, dela iritzi artikuluetan edo argudio testuetan, dela solasaldi nahiz eztabaidetan, iritzi edo uste hori argudiatu edo arrazoitu egin behar izaten du eta, horretarako, kausazko perpausak edo esaldiak erabiltzen dira. Gatozen kausazko perpausak egiteko modu desberdinak errepasatzera. Azalpenerako, bere garaian eman eta irakurtzeko esan nien txostena erabili dugu. Hauetxek dira gaur ikusi ditugun kausazko menderagailuak:                

-(E)LAKO

ETA

BAIT-

-T(Z)EAGATIK  eta  –T(Z)EARREN,

-(e)NEZ (GERO)

-(E)LA ETA (eta honen kidekoak: -(e)la medio, -(e)la kausa, -(e)la bide, -(e)la zio)  

ZEREN (eta)

Azken honi dagokionez, azalpen zehatza apunteetan daukaten arren, zera azpimarratu nahi nuke:

-          Idatziz hiru aukera dituela:

o   bera bakarrik erabil daiteke, nahikoa baita kausaltasuna adierazteko (Bihar ezin izango naiz klasera etorri, zeren hitzordua daukat espezialistarenean).

o    -BAIT kausazkoarekin indartu daiteke (Bihar ezin izango naiz klasera etorri, zeren hitzordua baitaukat espezialistarenean).

o    –(e)N-ekin konbina daiteke (Bihar ezin izango naiz klasera etorri, zeren hitzordua daukadan espezialistarenean). 

-          Ahoz bat-batean hitz egiten dugunez, hots, inprobisatzeko joera dugunez eta beraz, esaldia noiz amaituko dugun ez dakigunez, barra-barra erabiltzen dela, “ze...” moduan. Aurrean “ze...” esan eta lixto, gero, nahi adina luza dezakezu kausa eta irakurleak edo entzuleak ez dauka amaiera arte itxaron beharrik hori guztia kausa dela jakiteko. Nik neuk askotan erabiltzen dut.

-  Arratsaldeko taldean: NOREN vs. NONGO ZaborrAREN kudeaketa ala zaborrEKO kudeaketa? Mugi txartelAREN abantailak ala Mugi txartelEKO abantailak? OntzikiEN balioa ala ontzikiETAKO balioa? HiriAREN abantailak ala hiriKO abantailak?

Baina zergatik “ZaborrAREN kudeaketa”, “txartelAREN abantailak” eta “ontzikiEN balioa” , baina ez “zaborrEKO kudeaketa”,“txartelEKO abantailak” edo “ontzikiETAKO balioa”? Zergatik “HiriAREN edo hirian bizitzeAREN abantailak” eta ez “HiriKO abantailak”?

Bada, abantailak ez daudelako txartelean, txartelak dauzka abantailak; balioa ez dago ontzikietan, ontzikiek daukate balioa; abantailak ez daude  hiriAN zuhaitzak, eliza, udaletxea eta parkeak bezala; abantailak hiriAK edo hirian bizitzeAK ( zerk edo nork) dauzka edo ditu.

Beste modu batera adierazita: erlatibozko bat egin beharko bagenu, honako hau egingo genuke: “Mugi txartelAK (zerk) dauzkan abantailak”, “ontzikiEK (zerk) daukaten balioa”, HiriAK edo hirian bizitzeAK (zerk edo nork) dauzkan abantailak” eta ez “HiriAN (non) dauden abantailak”.

Beraz, adibideokin, ikasle batzuek duten uste okerra – NOREN kasua bizidunekin bakarrik erabiltzen delakoa – baztertu dugu, zaborra, txartela eta hiria ez baitira izen bizidunak. Gatozen bada, NOREN (=ZEREN) eta NONGO kasuak behar bezala erabiltzeko zertzelada nagusi batzuk ematera (bereizketa hau B1 mailan ikusten dugun arren, agian ikasleei on egingo die gogorarazteak).

Pertsonekin eta animaliekin, hau da, bizidunekin,  beti NOREN kasua erabiliko dugu,  ez NONGO (salbuespenen bat bada. Adib. “gazteetako bat hurbildu zitzaigun” (“uno de los jóvenes”).

Baina horrek ez du esan nahi NOREN (=ZEREN) kasua bizidunekin bakarrik erabiltzen denik. Adib.: EskolaREN izen ona zabaldu da Irun osoan; hiriAREN abantailak; zaborrAREN kudeaketa...

NONGO kasuak lekua adierazten du. Izan ere, NON kasuaren gainean eraikia dago.

NOREN kasuak, berriz, jabetza edo propietatea adierazten du.

Kolorea, tamaina, altuera, sakonera, izena, usaina, dimentsioak, egoera, ospea edo fama, kualitateak,  propietateak, ezaugarriak, prezioa, balioa, abantailak, eragozpenak, alde onak, alde txarrak...  NOREN kasuan.

NOREN eta NONGO kasuak erlatibozko perpaus batekin interpretatu beharko bagenitu:

                              NOREN: NORK duen, daukan…zerbait edo norbait adierazten du: Aitona-amonEN baserria: Aitona-amonEK DAUKATEN baserria.

                              NONGO: NON dagoen….zerbait edo norbait adierazten du: AlkizaKO eliza: AlkizaN DAGOEN eliza.

Jarraian, hainbat adibide egin ditugu ozenki denon artean. Ikasleek horietako bakoitzean NOREN ala NONGO kasua ipini behar den aukeratu behar izan dute.

-  Goizeko taldean: Orainaldiko ahalerako adizkiak. Gramatika eta ariketak II liburuko 14. orrialdera jo dugu eta Indikatibotik Ahalerara igarotzeko urratsak gogorarazi dizkiet. Indikatiboko adizkietatik Ahalerako adizkietara igarotzeko urrats nagusiak honakook dira:

-   Nor orainaldiko adizkiak (ez dute zailtasunik eta honezkero badakizkizue). 14. orrialdeko lehenengo taulari erreparatu diogu.

 

-      Nor-nori orainaldikoak, singular nahiz pluralean (baina nor = zer 3. pertsona dutenak bakarrik) (14. orrialdeko 2. taula):  Indikatiboko orainaldiko          ZAI > DAKI bihurtzen da+ nori pertsona marka + -KE. Adib.: zait > dakiDAke; zaizu> dakiZUke; zaie > dakiEke; zaizkigu > dakizkiGUke; zaizkio > dakizkiOke… Adib.: mugikorra lurrera erori ahal zaizu = mugikorra lurrera eror_ dakiZUke; orain hartzen ez badituzu, giltzak bulegoan ahaztu ahal zaizkizu = …giltzak bulegoan ahaztu dakizkiZUke; eskale hori diru eske hurbildu ahal zaigu = eskale hori diru eske hurbil_ dakiGUke…

                                      

-     Nor-nork orainaldikoak: horretarako, Indikatiboko erroa -U- automatikoki        –ZAKE bihurtzen da. Gainerakoan, ez da ezer aldatzen, ez pertsona marken ordena, ez deus. 14. orrialdeko 3. taulako adizkiei banan-banan erreparatu diegu, ikasleak ohar daitezen, alde batetik, aipatutako aldaketa hori gertatu dela denetan (Indikatiboko U> ahalerako ZAKE) eta, bestetik, pertsonen markek Indikatiboko orainaldiko nor-nork adizkietako ordena bera jarraitzen dutela, hau da,  hasieran nor pertsona markak datozela eta amaieran, nork edo subjektuaren markak. Adib.: naUzu > naZAKEzu; zaitUgu > zaitZAKEgu; dUzu > deZAKEzu; gaitUzte > gaitZAKEte; zaitUztet > zaitZAKEtet; ditUzue > ditZAKEzue… Adib.: Eraman ahal naUzu autoz eskolaraino? = Eraman naZAKEzu autoz eskolaraino?; nahi baduzu, guk zu bazkaltzera gonbidatu ahal zaitUgu = …guk zu bazkaltzera gonbida­_ zaitZAKEgu; irakasleak ariketak egitera derrigortu ahal gaitU = irakasleak ariketak egitera derrigor_ gaitZAKE > haiek zuek  haserrarazi ahal zaitUztete > haiek zuek haserraraz_ zaitZAKEtete…  

-   Nor-nori-nork orainaldikoak. Aditz hauek nola daude osatuta Indikatiboko orainaldian? Lehenik, NOR=ZER (beti 3. pertsona, singularra nahiz plurala); gero, NORI pertsona morfema eta, azkenik, NORK edo subjetuaren marka: dizut, didazu, diguzu, diet, diegu…Ordena horretatik datorkio aditzari NOR-NORI-NORK izena. Ba ahaleran ez dugu ordena aldatuko. Bi aldaketatxo bakarrik egingo ditugu: DI horri –EZA gehituko diogu (pluralean ere bai) eta NORI eta NORK pertsona marken artean, -KE tartekatuko dugu: Beraz: DIEZA(zki) + NORI pertsona marka + KE + NORK pertsona marka. (14. orrialdeko laugarren taula) Adib: dizut > diEZAzuKEt; diguzue > diEZAguKEzue; didate > diEZAdaKEte; dio > diEZAioKE; dizuegu > diEZAzueKEgu… Adib.: Dabid, fotokopia bat eman ahal didazu? = Dabid, fotokopia bat eman diEZAdaKEzu?; nik zuei materiala blogean ipini ahal dizuet = nik zuei materiala blogean ipin_ diEZAzueKEt; haiek guri lagundu ahal digute = haiek guri lagun_ diEZAguKEte; zuk guri zalantzak argitu ahal dizkiguzu = zuk guri zalantzak argi_ diEZAzkiguKEzu; haiek haiei apunteak utzi ahal dizkiete = haiek haiei apunteak utz_ diEZAzkieKEte…

-  Goizeko taldean:  Sistema bakoitzean, Indikatiboko adizkietatik Ahalerako adizkietara igarotzeko urrats nagusiak gogorarazi ahala, praktiko bat egin behar izan dute ikasleek Indikatiboko adizkiak Ahalerara pasatzeko, taulei erreparatu gabe eta nik emandako trikimailuak aplikatuz. Jarraian, zuzendu egin dugu.

-   Goizeko taldean: Orainaldiko ahalera (nor, nor-nori, nor-nork eta nor-nori-nork) lantzeko Gramatika eta ariketak II liburuko 15. orrialdeko ariketak eginak izan behar lituzkete. Eginak dauzkanak zuzen ditzala nik emandako erantzun-orriarekin, eta egin ez dituenak, egin eta zuzen ditzala.

-   ENTZUNAREN ULERMENA: Antsietatea, ezinegona baino zerbait gehiago (x1). Aurretiaz itemak azaldu ondoren, bitan entzun dugu entzungaia eta, jarraian, zuzendu egin dugu, erantzun zuzenak behar bezala arrazoituz.

-    AHOZKO ADIERAZPENA: Osasun arloa: Osakidetza, medikuntza naturista eta akupuntura. Antsietatea zer den azaldu digute entzun berri dugun entzungaian. Antsietateak jota bageunde, medikuarenera jo beharko genuke, baina…noizko emango ligukete hitzordua? Gure betiko medikuarekin ala ordezkoren batekin? Akaso anbulatoriora joan beharrean kontsulta pribatu batera joatea hobe? Ala belarzaleren batengana?

Joan den egunean Osakidetzaz jardun genuen hizketan, baina medikuntza tradizionaletik haratago badira bestelako sendabideak ere, medikuntza naturista eta akupuntura, besteak beste. Horiei buruzko bakarrizketa fitxak eman nizkien etxean presta zitzaten, baina hainbat arrazoirengatik – ikasle gutxi, batzuk prestatu gabe –  elkarrizketan jardun dugu Osakidetzaren funtzionamenduaz eta bestelako terapia horien eraginkortasunaz.

-          ETXERAKO LANAK:

IKUS Aste Santurako eta Pazko Asterako etxerako lanen zerrenda dakarren orri osagarria.

Aste Santu eta Pazko Asterako etxeko lanak

1.      Baldintza Hipotetikoa eta Irreala errepasatzeko ariketak (eta erantzunak).

2.  Orainaldiko Ahalera lantzeko indartze-ariketa. Bertan, 50 esaldi ipini dizkizuet, AHAL + indikatiboa erabiliz. Zuek horren baliokidea den ahalerako adizkia erabili beharko duzue (ahaztu gabe aditzari –I /-TU kentzea, hau da, “aditzoina” erabiltzea, salbuespenak salbuespen). Nahasian dituzue NOR, NOR-NORI (3. pertsonak), NOR-NORK (guztiak) eta NOR-NORI-NORK sistemak. Egin eta zuzen itzazue, erantzunak ere badituzue.

3.      Kausazko perpausak. Lehenengo bi ariketak. Printzipioz, klasean zuzentzeko.

4. Hernaniko igogailua. Badira eraikinen barruko igogailuak, baina baita hirian hiritarren mugikortasuna (mugitzeko erraztasuna: “movilidad”) eta irisgarritasuna (norabait iristeko edo heltzeko erraztasuna: “accesibilidad”) errazteko eraikitzen direnak ere. Horien artean, aurrenekoetakoa (=lehenengoetakoa) izan zen Hernanin jarri zutena, hernaniarren  mugikortasuna eta irisgarritasuna errazte aldera (=erraztearren = errazteko), zehazki, Karabel auzotik goiko kaxkora igotzeko. Horri buruzko jarduera bat duzue: Igogailua, irisgarritasuna eta aukera berriak  deritzon cloze-testa. Erantzun-orriak, oporretatik itzulitakoan emango dizkizuet (baina blogean izango dituzue eskura).

5.      Igogailuan izeneko jarduera, idatziaren ulermena lantzekoa. Klasean zuzentzekoa.

6.     Telefono kabinak  izeneko jarduera, esaldiak txertatzean datzana. Printzipioz, klasean zuzenduko dugu.

7.  Luis eta Benjamin Gomez arkitektoak. Entzunaren ulermena lantzeko ariketa (entzungaia eta erantzun-orria, blogean eskuragarri).

8.      Idazlana: Iritzi artikulua. Aukeratu bi gaietako bat:

a.  Osakidetzaren argi-ilunak: (klasean mintzagai izan dugun fitxako puntuetatik nahi dituzunak gara ditzakezu).

b.      Txinatarren inbasioa: Zure auzoko dendarien elkarteko burua zara eta Berria egunkarian zure kexa adieraztea erabaki duzu; izan ere, auzoan txinatarrek izugarrizko pabilioia hartu dute errentan eta bertan, euren saltokia – El Corte Chino – irekitzekoak dira (=irekitzekotan dabiltza = irekitzeko asmoa dute) luze baino lehen. Jakina, horrek ez lizueke inolako mesederik egingo auzoko dendarioi (zu barne). Argudiatu zure iritzia, irakurleak zure alde jar daitezen eta udalak txinatar horiei jarduera-baimena uka diezaien.