B2.2 maila. ARRATSALDEKO TALDEAren 47. eskola eta GOIZEKO TALDEAren 46.a. Apirilak 19 eta 20

 

Arratsaldekoen  47. eskola eta goizekoen 46.a: 2023ko apirilaren 19 eta 20koa

- Kausazko perpausak. Aste Santu aurreko azken klasean kausazko perpausak osatzeko modu desberdinak azaldu nizkien: -(e)LAKO, ETA, BAIT-,                          -T(z)EAGATIK eta -T(z)EARREN, -(e)NEZ (GERO), -(e)LA ETA (= -ela medio =    -ela kausa = -ela zio)  eta ZEREN. Adibide hauen bidez gogorarazi dizkiet:

Ukrainako gobernuak etxeratze-agindua indarrean jarri duELAKO, ukrainarrek etxean egon beharra daukate gaueko 22:00etarako.

= Ukrainarrek gaueko 22:00etarako etxean egon beharra daukate, Ukrainako gobernuak etxeratze-agindua indarrean jarri duELAKO.

Ukrainako gobernuak etxeratze-agindua indarrean jarTZEAGATIK, ukrainarrek etxean egon beharra daukate gaueko 22:00etarako.

= Ukrainarrek gaueko 22:00etarako etxean egon beharra daukate, Ukrainako gobernuak etxeratze-agindua indarrean jarTZEAGATIK.

Ukrainarrek gaueko 22:00etarako etxean egon beharra daukate,  Ukrainako gobernuak etxeratze-agindua indarrean jarri  BAITu.

Ukrainarrek gaueko 22:00etarako etxean egon beharra daukate, Ukrainako gobernuak etxeratze-agindua indarrean jarri du ETA.

Ukrainako gobernuak etxeratze-agindua indarrean jarri duENEZ (GERO), ukrainarrek etxean egon beharra daukate gaueko 22:00etarako.

Ukrainako gobernuak etxeratze-agindua indarrean jarri duELA ETA,  ukrainarrek etxean egon beharra daukate gaueko 22:00etarako.

Ukrainarrek etxean egon beharra daukate gaueko 22:00etarako, ZEREN Ukrainako gobernuak etxeratze-agindua indarrean jarri du / BAITu / duEN.

- Errepaso labur horren ostean, Aste Santurako bidali nizkien bi ariketak (“Euri asko egin duelako” eta “Esan duzun guztiarekin ez nago ados”) zuzendu ditugu, beharrezko azalpenak emanez.

- Bigarren ariketa zuzendutakoan, ohar garrantzitsu baten berri eman diet: 

 Ikasleok, 2. ariketan, ohartu edo jabetuko zineten euskaraz – gaztelaniaz ez bezala – kausa bat baino gehiago elkarrekin doazenean, bakoitzak bere kausazko marka eraman behar duela ezinbestean (gaztelaniaz nahikoa izaten da lehenengoari jartzea). Adibidez: He llegado tarde, porque me he despertado tarde, no arrancaba el coche y he perdido el autobús” > Berandu heldu naiz, berandu esnatu naizELAKO (1. kausa), autoa ezin nuELAKO (2. kausa) martxan jarri eta autobusa galdu dudaLAKO (3. kausa).

Argi geratu da, beraz, euskaraz kausa bat baino gehiago kateatuta doazenean, kausazko perpaus bakoitzak eraman behar duela bere kausazko partikula edo marka baina… orain honako zalantza hau sor dakizueke zuei… Marka bera eraman behar dute? Ala marka desberdina eraman dezakete?  Hona azalpenerako adibideak:

-          Berandu iritsi naiz, autoa ez zebilELAKO eta autobusa berandu iritsi dELAKO ( bi kausa autonomo eta, beraz, marka bera).

-          Buruko minak lehertzen nago, izugarrizko ajea dudaLAKO, bart gauean gaupasa egin BAITut (bi kausak ez dira autonomoak; bata bestearen barruan dago, bata bestearen kausa da; horregatik, aldea nabarmentzeko, marka desberdinak).

-     Lehenengo adibidean, berandu iristeak bi kausa edo arrazoi autonomo dauzka, ETA lokailuarekin lotuta (=uztartuta). Beraz, marka bera eraman behar dute; biek –(e)LAKO, biek BAIT-, -(e)NEZ (GERO)… (zuzendu berri dugun ariketan ikusi ahal izan dugun bezala).

Zergatik iritsi naiz berandu?

Lehenengo arrazoia edo kausa: autoa ez ibiltzea.

Zergatik iritsi naiz berandu?

Bigarren arrazoia edo kausa: autobusa berandu iritsi izana.

-     Bigarren adibidean, ordea, egoera bestelakoa da. Bi kausak ez dira autonomoak, bata bestearen menpekoa baizik; bata bestearen kausa dira, ez dira maila berean dauden kausak. Horregatik, bien arteko aldea nabarmentzeko, marka desberdina eraman behar dute:

Zergatik zaude buruko minak lehertzen?

Kausa edo arrazoia honako hau da: Izugarrizko ajea (=bestondoa = biharamuna) edukitzea.

Zergatik daukazu izugarrizko ajea?

Honen kausa edo arrazoia honako hau da: bart gauean gaupasa egin izana.

Beste modu batera esanda, bart gauean gaupasa egin izana ez da zuzenean buruko mina izatearen kausa, ajea edukitzearen kausa baizik.

Ulertu baldin badute, gai izan behar dute adibideotan maila bereko kausak diren ala ez bereizteko:

Ez du ikasturtea gainditu, ikasturte osoan klasera oso gutxitan etorri delako, ia idazlanik egin ez duelako, eskolako liburua erosi ere egin ez duelako eta etxerako lanak oso noizean behin egiten zituelako.

(Lau kausak maila berean daude, lauak dira ikasturtea gainditu ez izanaren arrazoi edo kausa autonomoak. Horregatik daramate marka bera eta horregatik doaz ETA batek lotuta).

Ez du ikasturtea gainditu, ikasturte osoan klasera oso gutxitan etorri delako, ama ospitalean izan baitu luzaroan gaitz sendaezin batek jota.

(Hemengo bi kausak ez dira autonomoak; ikasturtea gainditu ez izanaren kausa klasera gutxitan etorri izana da eta, klasera gutxitan etorri izanaren kausa, berriz,  ama ospitaleratuta eduki izana. Horregatik daramate marka desberdina, kausazko bat bestearen barruan dagoelako, bestearen menpekoa delako).

- Alegiazko baldintza edo hipotetikoa. Gramatika eta ariketak II liburuko 17. orrialdeko ariketetan zalantzarik izan duten galdetu eta, izan badituzte, argitu. Ondoren,  alegiazko ahalera edo hipotetikoarekin jarraitu dugu, baina erregimen edo sistema guztiak ikusi ditugu (nor, nor-nori (3. pertsonak), nor-nork eta nor-nori-nork). Horretarako, Gramatika eta ariketak II liburuko 18. orrialdera jo dugu. Indikatibotik Ahalerako adizkietara igarotzeko urratsen berri eman diet sistemaz sistema. Horretarako, orri osagarria banatu diet (orainaldiko ahalerarekin egin nuen bezalaxe), urrats edo pauso horiek garbi ikus ditzaten. Azalpenerako Indikatiboko orainalditik abiatu eta orainaldiko Ahalerako adizkiak nola sortzen diren gogorarazi diet eta oroitarazi diet, halaber, hauek eta AHAL + Indikatiboa parekoak direla (nauzu > ikus NAZAKEZU = ikusi AHAL nauzu). Ondoren, alegiazko edo hipotetikoa nola eta nondik sortzen den eta formalki orainaldiarekiko zer desberdintasun dituen azaldu diet.

Lehenik, NOR.

Gero, NOR-NORI (3. pertsonak baino ez).

Ondoren, NOR-NORK. Azken hauetara heltzeko, bi bide dituzue:

               (a) Indikatibo lehenaldiko adizkietatik abiatu (ninduzun, zintudan, nuen, gintuzuen, niduten, zintugun…), amaierako –N kendu eta U > ZAKE bihurtu, edo

               (b) Ahalerako orainalditik abiatuta (nazakezu, zaitzaket, gaitzakezue…), orainaldiko A > INT bihurtu).

Azkenik, NOR-NORI-NORK sistema.

Azalpena egin ahala, Gramatika eta ariketak II liburuko 18. orrialdeko taulak banan-banan aztertu ditugu, astiro, zehatz-mehatz, taulaz taula, ikasleak orrialde horretako tauletako adizkien osaeraz ohar zitezen (pertsona marken kokalekua, zertan diren erregularrak eta zertan ez...). OHARRA: Ez dakit ikasleen liburuetan – agian argitaraldi desberdinekoak izango baitira – baina nirean, behintzat, azkeneko taula, NOR-NORI-NORK adizkiei dagokiena,  ez da zuzena, NOR-NORK taularen errepikapena baizik. Neuk banatu diet NOR-NORI-NORK adizkien taula.

-          Nor sistema: ninteke, gintezke, zintezke…

-      Nor-nori: Ahalerako orainaldian, DAKI-nori-KE > Hipotetikoan: LEKI-nori-KE: lekidake, lekizuke, lekizkiguke…(ikusiko ditugun bakarrak nor edo zer 3. pertsona dutenak – objektu singularra /plurala – direnez, denak hasiko zaizkigu L-rekin).

-         Nor-nork: Hauetara heltzeko, bi bide:

a) Indikatibo lehenalditik abiatuta, U aditz  erroa > ZAKE eta Indikatiboko lehenaldiko aditzek amaieran izan ohi duten –N kendu (ninduzun > nintzakezu)

b) edo Ahalerako orainalditik abiatuta, A-ren ordez, -INT (nazakezu > nintzakezu).

Hirugarren pertsonek, L-,noski.

-        Nor-nori-nork: Ahalerako orainaldian: DIEZA+ NORI + KE + NORK. Ahalera Hipotetikoan, NORK aurrera igaroko da (Indikatiboko nor-nori-nork aditzetan gertatzen den bezala: nion, zenidan, genizun, zenioten,…): Nork pertsona marka + IEZA + NORI pertsona marka  + KE + (TE): niezaioke, zeniezadake, geniezazkieke, zeniezagukete, liezazkioke… Beraz, orainaldian ez bezala, hipotetikoan desberdin hasiko zaizkigu adizkiak, subjektuaren edo nork kasuaren arabera. Horregatik dira hauek orainaldikoak baino askoz zailagoak.

- Azkenaldi honetan, sarearen bidez gauzatzen diren giza-harremanei buruz ari gara. Izan ere, gero eta gehiago dira gainerakoekin harremanetan jartzeko sarearen aldeko apustua (=hautua = aukeraketa) egiten dutenak: Facebook, Twitter, Whatsapp, Telegram…Teknologia berriek zeresan handia dute horretan, eta, batez ere, gaur egungo mugikorrek. Gero eta jende gehiago ikusten dugu kalean telefonoaren pantailari begira, elkarrekin hitz egin gabe. Jokaera horrek adikzioa edo menpekotasuna sor dezake eta izena ere jarri diote: Nomofobia: mugikorrik gabe geratzeko beldurra. Phubbing-a: inguruan daukazun  jendeari kasurik ez egitea, mobilaren pantailari begira zaudelako.

ENTZUNAREN ULERMENA: Beti pantailari begira bizi gara (x0,8, 0,9). Eskuko telefonoen gehiegizko erabilera izan dugu entzungai. Itemak azaldu ostean, bitan entzun eta zuzendu egin dugu. Gogorarazi diet ez dela gauza bera “ohartu”,  eta “ohartarazi” (ohartu + -arazi):

-          Kotxeko atea ez dudala giltzatu ohartu naiz = jabetu naiz = konturatu naiz.

-   Nataliak ni horretaz ohartARAZI nau = Nataliak niri kotxeko atea ez dudala giltzatu ohartARAZI dit.

- ETXERAKO LANAK:

-   Zuzendu Hernaniko igogailuari buruzko jarduera, nire azalpenekin. Zuzendu ez ezik, nire azalpenei arretaz erreparatu eta horko azalpenak eurengana ditzatela ere esan diet.

-   Asteko irakurgaia: Buruak eztanda egin arte. Migrañari buruzko testua irakurri, sinonimoei arretaz erreparatuta. Izan ere, ezinbestekoa da asko irakurtzea, aberastasun lexikoa hobetzeko.

-    Kausazkoak lantzeko 3.eta 4. ariketak, -(e)NEZ (GERO) menderagailua lantzeko aproposak. Gelan zuzenduko ditugu.

-    Alegiazko ahalera edo hipotetikoa lantzeko, Gramatika eta ariketak II liburuko 19. orrialdeko ariketak (erantzunak ere banatu dizkiet).

-        Idazlana:Idatzizko bitartekotza. Naimari idatzitako whatsapp-a.

-       Arratsaldeko taldean: Zuzendu NOREN vs. NONGO bereizteko ariketa.

-   Esku artean dugun gaiarekin duen loturagatik, AUKERAKO JARDUERA: ENTZUNAREN ULERMENA: Phubbing-a: pantailak maiteago pertsonak baino. Azkenaldi honetan sare sozialak eta mugikorra hizpide ditugu, baita hauek sorraraz dezaketen menpekotasuna ere. Horren harira, Phubbing-a: pantailak maiteago pertsonak baino izeneko aukerako entzumen jarduera nire blogean daukate eskura, nahi duenak entzun eta jarduera egin dezan.