B2.2 mailako 18. eskola, 2023ko azaroaren 30ekoa

 

18.  eskola: 2023ko azaroaren 30ekoa

-     Lehenengo eskola eguna. Aurreko ikasturteetako ikasleek ekoiztutako 32 esaldi banatu nizkien ikasleei, baina erlatibozkoen kasu-marka (nor, nork, nori) kenduta (klasean ere egin liteke ariketa hau, ongi iritziz gero). Ikasleek esaldi horietako erlatibozkoak deklinatu behar zituzten. 20-32 esaldiak zuzendu ditugu, beharrezko azalpenak emanez. Gogorarazi diet erlatibozkoaren ondoko izenak (erreferenteak edo ondokoak) aditz nagusiarekin komunztatu behar duela eta ez erlatibozkoaren barruko aditzarekin:

-        20. esaldia zuzendutakoan, BERA = BERBERA // BERDINA arteko aldea azaldu diet.

Zuk eta biok auto BERA = BERBERA daukagu: batzuetan nik erabiltzen dut eta beste batzuetan, zuk (auto bakarra da, partekatu egiten dugu).

Zuk eta biok auto BERDINA daukagu: biok Cupra bana (bi auto dira).

Mikel eta Ana anai-arrebak dira eta etxe BEREAN bizi dira, baina ez dute lo egiten gela BEREAN (=berberean).

Mikel eta Ana bizilagunak dira eta etxe BERDINEAN bizi dira (bi etxe dira, baina berdinak, etxadi bereko familia bakarreko etxe atxikiak, gaztelaniaz “unifamiliar adosatuak”).

-    Erlatibozkoak deklinatzeko  ariketa horretako 17. esaldian honako hau agertu zaigu: KARGU HARTU aditz konposatua, gaztelaniazko “llamar la atención”. Baina “llamar la atención”ek bi adiera edo esanahi desberdin izan ditzake. Hona hemen euskarazko itzulpen egokiak:

-       Altzoko HandiaK (nork) ATENTZIOA EMATEN zuen, bere ez-ohiko altuerarengatik (llamaba la atención)  (= Altzoko Handia deigarria zen).

Goizean egunkarian irakurri dudan albiste horrek (zerk) ATENTZIOA EMAN dit  (=deigarria egin zait albiste hori) (esa noticia me ha llamado la atención).

-       Berandu iritsi naizelako irakasleak niri KARGU HARTU dit (= errieta egin dit = errieta eman dit) (me ha llamado la atención).

Atzo ertzainak KARGU HARTU zidan segurtasun-uhala lotu gabe neramalako; zorionez, ez zidan isunik jarri.

Ez erabili “atentzioa deitu dit/zidan”, ezta “bronka bota dit/zidan” ere.

→ Abagunea probestu dut euskaraz gaztelaniazko “echar” asko euskaraz erdarakadak direla azaltzeko:

Echar el ojo > Norbait edo zerbait begiz jo.

Echar de menos, echar en falta > Zeren edo noren falta sumatu (=nabaritu).

Echar la bronca > Errieta egin = Errieta eman = Kargu hartu.

Echar la siesta > Siesta egin = lo-kuluxka bat egin.

Echar una mirada > Begirada bat eman = begiratu bat eman.

Echa cuentas > Atera kontuak!

Echar una mano > Lagundu.

Echar una foto > Argazkia atera = argazkia egin.

Echar la tarde > Arratsaldea eman = igaro = pasa(tu)

-   Erlatibozko perpausak lantzen III  zuzentzen amaitu dugu (9. eta 10. esaldiak), beharrezko azalpenak emanez. Honako ohar hauek egin dizkiet:

Jakinaren gainean EGON = jakin = Zeren berri IZAN

- Dabid, ba al dakizu Jaione haurdun dagoela?

- Bai, jakinaren gainean nago = Badakit = Badut horren berri.

Jakinaren gainean JARRI = jakinARAZI = Zeren berri EMAN = OhartARAZI

§  (hark gu) Jakinaren gainean jarri gaitu (nor-nork)

§  = (hark gu) zerbaitetaz ohartarazi gaitu  (nor-nork)

§  =(hark guri) zerbaiten berri eman digu (nor-nori-nork)

§  = (hark guri) zerbait jakinarazi digu (nor-nori-nork).

Dabidek (nork) istripu bat gertatu dela (zer) ohartarazi digu.

Dabidek (nork) (gu) horretaz (zertaz) ohartarazi gaitu.

Dabidek istripu baten (zeren) berri eman digu.

Dabidek istripu bat gertatu dela (zer) jakinarazi digu.

Istripua gertatu omen da. Dabidek jakinaren gainean jarri gaitu (Dabidek istripu bat gertatu dela jakinaren gainean jarri gaitu).

§  “Begi” daramaten zenbait esapide:

Norbait edo zerbait BEGIZ JO dut (begia bota diot).

X ikaslea BEGIKO DUT (=gustuko dut, gogoko dut).

Y ikaslea BEGITAN HARTU DUT (“mania diot”).

-          10. esaldiari erreparatu diogu:

A) (erakusleihoan) Goizean (erakusleihoan) begiz jo duguN gona arratsaldean erosi dugu .

         B) Arratsaldean erosi duguN gona goizean jo dugu begiz erakusleihoan.

Zergatik ageri da “begiz jo dugun gonA” eta “erosi dugun gonA” aditz nagusia “dugu” (UKAN) baldin bada? Ez al luke, bada, UKAN horrek NORK kasua eskatuko? “gonaK”? Ezzzzzzz.

Hamaika aldiz esana diet erlatibozkoaren ondoko izenak edo erreferenteak (edo erlatibozkoak berak, izen hori desagertua bada) aditz nagusiarekin komunztatu behar duela, baina horrek ez du esan nahi aditz nagusia UKAN denean erlatibozkoaren ondoko izen hori (edo erlatibozkoa) beti NORK kasuan agertuko zaigunik. NORK = ZERK kasuan agertuko da, baldin eta ondoko izen hori (edo erlatibozkoa) UKAN aditz nagusiaren subjektua bada; aditz nagusi horren objektua baldin bada, ordea, NOR = ZER kasuan egongo da. Azalpena ulerterrazagoa gerta dakien, honako adibide hauek ipini dizkiet.

Zuloa duEN galtzerdiA (nor,zer) armairuan dago.

Zuloa duEN galtzerdiA (nor, zer)  /AK zaborretara bota dut (nik)(nork)

Zuloa duEN galtzerdiA / AK (nork, zerk) erronboak (zer) ditu.

-          9. erlatibozkoa honako hau izan da:

Gai horretaz dezente dakiENAK (nork sing.) jakinaren gainean jarri gintuen (=horren berri eman zigun).

Eta nik haiek?    Nituen

Eta zuk gu?      Gintuzun

Eta guk zuek?   Zintuztegun

Eta zuek ni?     Ninduzuen

Eta zuek hura?  Zenuten   

Esaldi hori aitzakiatzat hartuta, Indikatiboko Iraganeko edo Lehenaldiko NOR-NORK adizkiak errepasatu ditugu.

1.   Horretarako, hasteko, adizki horien eskema banatu diet eta beharrezko azalpenak eman dizkiet: eskema nola dagoen egituratua, pertsona markak edo morfemak aurrean ala atzean doazen…

2. Jarraian, eskemaren azpiko bost oharrak arretaz azaldu dizkiet. Behin eta berriz azpimarratu diet 5. oharrak dioena, hau da, kontu izan dezatela NOR edo ZER 3. pertsona denean, adizki horietan NORK edo ZERK subjektuaren pertsona marka edo morfema aurrean baitoa (nuen, zenuen, genuen, zenituzten…), gainerakoetan ez bezala. Izan ere, gainerakoetan,  atzean doa NORK edo ZERK subjektuaren pertsona marka (ninduzun, zintudan…). Beraz, NOR edo ZER 3. pertsona (hura / haiek) duten adizkiak EZINGO DIRA eskema horretatik atera, ezingo dira eskema horretan “enkajatu”. 

3.      Ondoren, adizkien taulak banatu dizkiet, bai horizontalki dagoena, bai bertikalki eskema eta adizkiak dakartzana. Lehenengoari arretaz erreparatu diogu eta ikasleei ohartarazi diet adizki horietan NOR pertsona marka aurrean doala, eta beraz, berdin hasten direla, 3. pertsonetan ez bezala; izan ere, arestian aipatu bezala, hauetan NORK marka da hasieran doana eta, beraz, subjektuaren arabera, modu desberdinean hasten dira 3. pertsonako adizkiok.

-          Adibide batean atera denez, honako esapide hauen berri eman diet:

NORBAIT + NOREN ONETIK + IRTEN = ATERA + IZAN

NORBAITEK + NORBAIT + NOREN ONETIK + ATERA + NOR-NORK

Egoera horren aurrean, NEURE ONETIK IRTEN = ATERA NINTZEN (“perdí los papeles”). BERE ONETIK IRTETEN = ATERATZEN DENEAN, arnasa sakon hartu eta lasaitzea lortzen omen du.

Ikasle horrek ni NEURE ONETIK ATERATZEN NAU (“me saca de mis casillas”). Hirigunean aparkalekurik ez aurkitzeaK GEURE ONETIK ATERATZEN GAITU. Igogailuaren zain egon behar izateaK NEURE ONETIK ATERATZEN NAU. Gaur goizaldean, bizilagun zalapartatsu horrek ZEURE ONETIK ATERA ZAITU.

-   Azaroak 25, Emakumeen Kontrako Indarkeriaren Aurkako Nazioarteko Eguna izan zela-eta, Ciudad de Juarezen emakumeak hiltzen deritzon jarduera, genero indarkeriaren gaia eta testu antolatzaileen  erabilera uztartzen dituena, zuzendu dugu, astiro, beharrezko azalpenak emanez.

1.      Kontuz 6. itemarekin. Erantzun zuzena IZAN ERE da, ondoren datorren ideia aurrekoaren kausa baita (ez ondorioa):

§  Askok ez dute familiarik; izan ere, mugan bizi dira eta gurasoak AEBetara joanak dira.

(familiarik ez edukitzearen kausa, gurasoak AEBetara joan izana da).

§  Asko mugan bizi dira eta gurasoak AEBetara joanak dira; hortaz = ondorioz, askok ez dute familiarik.

 (familiarik ez edukitzea, gurasoak AEBetara joan izanaren ondorioa da).

Ez dute familiarik; IZAN ERE, mugan bizi dira eta gurasoak AEBetara joanak dira

= Ez dute familiarik, ZEREN mugan bizi dira eta gurasoak AEBetara joanak dira

= Ez dute familiarik, mugan bizi dirELAKO eta gurasoak AEBetara joanak dirELAKO.

Mugan bizi dira eta gurasoak AEBetara joanak dira; HORTAZ = ONDORIOZ = BERAZ =HORREGATIK =HORRENBESTEZ = HORI DELA ETA, ez dute familiarik.

2.  Azalpenen artean, arreta berezia eskaini diogu hiru denborazko hauen arteko aldeari: -T(z)ERAKOAN /  -T(z)EAN / -TAKOAN. Orri osagarri bat eman diet, hirurak bereiz ditzaten, ikasleen zenbait oker eta beste zenbait adibide zuzen biltzen dituena. Oker egiten duten ikasleek         -T(z)ERAKOAN gerokotasuna adierazteko erabiltzen dute (etxera iristerakoan, telebista pizten dut) eta ez da hala; -T(z)ERAKOAN denborazkoak justu aurretik gertatzen dela adierazten dut (etxera iristerakoan, ogia erosten dut atari ondoko okindegian). Gerokotasuna adierazteko, erabili -TAKOAN (etxera iritsitakoan, telebista pizten dut). Bereizketa hau hamaika bider azaldua dudanez, eurek irakur dezatela esan diet. Nik jarduera honi buruzko oharretan ipini diedana laburbildu diet:

–T(z)ERAKOAN (justu aurretik) /-T(z)EAN (bitartean) /-TAKOAN (justu ondoren) denborazkoak:

BazkalTZERAKOAN (= justu bazkaldu aurretik, bazkaldu baino lehen), eskuak garbitu behar dira.

BazkalTZEAN (bazkaltzen ari zarenean, bazkaldu bitartean), janaria ongi murtxikatu behar da.

BazkalduTAKOAN (=bazkaldu ondoren, bazkaldu ostean, bazkaldu eta gero), hortz-haginak garbitu behar dira.

Emakume hauek hiltzen dituzte, torturak jasanDAKOAN (=torturak jasan eta gero, torturak jasan ondoren). Izan liteke torturak jasaTEAN hiltzea ere, hau da, torturak jasaten ari diren bitartean.

**Baina torturak jasaTERAKOAN (= jasan baino lehen) hiltzea ezinezkoa da.

3.      ORO = GUZTIA > OROTARA = GUZTIRA. Nire arazo guztiak = nire arazo_ oro = nire arazoak oro.

4.  Ciudad de Juarezeko egoeraren balizko konponbideak datoz testuaren amaieran. Konponbideen enumerazio edo zerrendaketa bat denez, euren artean ez dago kausa /ondorio harremanik, EMENDIOZKOA baizik:

§  Alde batetik, borroka sozialerako fronteak sortu.

§  Bestetik, gobernuei presioa egin.

§  Halaber = gainera, haurrak berdintasunean hezi. 

§  Gainera, emakumeek berdintasun ekonomikoa lortu behar dute.

§  Inpunitateari dagokionez, nazioarteko auzitegiak sortu.

-    Andoaingo adierazpen instituzionala. Andoaingo udalak herrian izandako sexu erasoen harira plazaratutako ohartarazpena edo adierazpen instituzionala banatu diet eta ikasleek klasean testuko hutsuneak bete behar izan dituzte hitz-bankuko hitzak hutsune egokietan txertatuz. Hurrengoan zuzenduko dugu.

-          Etxerako lanak:

1.   Iraganeko NOR-NORK adizkiak lantzeko ariketak, Bakarka liburukoak (194, 195, 170, 171. orrialde osagarriak) (erantzunak ere banatu dizkiet). Denak hurrengorako egitea ez dela derrigorrezkoa adierazi diet,  nahieran administra ditzatela ariketa hauek. OHARRA: ariketa hauek ez dira blogean egongo.

2.    Azaroaren 25a, Emakumeen Kontrako Indarkeriaren Aurkako Nazioarteko Eguna, dela-eta, horrekin lotura estua duen jarduera, tratu txarrei buruzko cloze-testa (Eguneroko albisteak, Maite Asensio) (ebazpena ere banatu diet erantzunekin eta beharrezko azalpenekin).

3.   Autokarabanaz bidaiatzea modan jarri da. Barraskiloen modura deritzon jarduran, batetik ENTZUMEN ARIKETA bat egin behar dute. Itemak arretaz irakurri (parentesi arteko sinonimoak eta oin-oharretako azalpenak barne) eta entzungaia birritan entzun dezatela (blogean dute). Bestetik, idatzizko elkarrizketan ideien arteko KOHESIO edo lotura adierazteko lokailu egokia hautatu behar dute, emandako hiru aukeretan zuzena dena, alegia.

4. Idazlana: Eskabide gutun formala. Ikasleek diru-laguntza eskatu beharko diote Gipuzkoako Foru Aldundiari, landetxe bat ireki ahal izateko.Idazlan hori egiteko, gutun edo e-mail formalak idazteko argibideak eta jarraibideak biltzen dituen txostena banatu nizuen: Gutun edo e-mail formalak idazteko jarraibideak. Erreparatu arretaz, idazlana idazteari ekin baino lehen!!!!!!

5.      JARRAITU EGITEN: EZ BEZALAKOA(K) eta EZ BEZALA lantzeko bi ariketak. Erantzunak banatu dizkiet, egin ostean zuzen ditzaten.

-          Oraindik egina ez baduzue… zuzendu gabeko etxeko lanen biltegian izan behar dituzue postit batekin:

§  “Maite Bilbao: Gerora konturatzen zara zenbat irabazten duzun euskara jakinda”. Lehenengo gai honetan – identifikazio pertsonala – euskaldunoi buruz ari gara. Euskal Herritik kanpo ere badira euskaldunak, Argentinan, esaterako. Gure hurrengo protagonista jaiotzez argentinarra den arren, euskara irakasle (bezala) aritzen da (=irakasle jarduten du = irakasle lan egiten du) Hernanin. Berari eginiko elkarrizketan, testutik ateratako hainbat esaldi txerta ditzatela hutsune egokietan, distraktoreak saihestuz.

OHARRA: Norbaitek nahiago badu, ariketa hau H5P formatuan (interaktiboa) ere eskura dago blogean.

§  Bidaiatzeko zenbait aholku edo gomendio. Ulermen-jarduera honetan, batetik, hitz bankuko hitzak txertatu behar dituzte aholkuen hutsuneetan eta, bestetik, a), b) eta c) artean aukeratu behar dute ondo deklinatuta dagoena. Lexikoa ikasteko eta mugagabea errepasatzeko, ariketa egokia da guztiz.

§  NOIZNAHI EGITEKOA: Perretxikotara joateko garai berriak deritzon cloze-testa, udazkenerako aproposa. Honekin batera, ebazpen orriak eta azalpenak ere banatu dizkiet, azalpen guztiekin argudiatuta, jarduera eurek zuzen dezaten; dena den, zalantzarik izanez gero, galde diezadatela nahi dutenean, eta argituko diet.

OHARRA: Norbaitek nahiago badu, ariketa hau H5P formatuan (interaktiboa) ere eskura dago blogean.