B2.2 mailako 32. eskola, otsailaren 8koa (Inaute astearen aurretikoa)

 

14.  eskola:  2024ko otsailaren 8koa (Inaute astearen aurretikoa)

-  ENTZUNAREN ULERMENA: Zer berri? 4. Sei albistetxo entzun dituzte eta  bi ariketa egin. Lehenengoan, albiste bakoitza  albiste horren gaiarekin uztartu behar izan dute, alegia, berri bakoitza zeri buruzkoa den edo zertaz aritu diren hizketan jakin behar izan dute; bigarren ariketan, berriz, horko esaldiak zein hiztunek esan edo aipatu dituen aukeratu behar izan dute. Ariketa bakoitzerako, behin entzun behar da entzungaia; azken finean, entzungai berak direnez, bi ariketak egitean, azkenerako, albiste bakoitza bi aldiz entzuten da. Nahi izatera, zuzendu ostean, berriro entzun daitezke.

“Zaharrak berri”. Norbaitek “zer berri?” galdetzen dizunean, “zaharrak berri” erantzun diezaiokezu, ez dagoela berririk, ezer ez dela aldatu adierazteko. Gaztelaniazko “sin novedad” euskaraz modu txukunean adierazteko modua.

   -    ELKAR izenordearen erabilera azaldu nien joan den egunean. Gaur, azalpen horren ideia nagusiak gogorarazi dizkiet (ELKAR izenordearen urrezko arauak).

o   Ongi erreparatu aditzari, horren arabera ondorioztatzeko ELKAR izenordeak esaldi horietako bakoitzean zein kasu-marka hartu behar duen (aditz horrek kasu marka hori eskatzen duelako).

Adibidez, “ezkondu”, “egon”, “bizi”, “bidaiatu”, “hitz egin”, “afaldu”, “oheratu”… aditzek NOREKIN kasua eskatzen dute eta beraz, ELKAR izenordea kasu horretan deklinatuko da: ELKARREKIN.

 “ezagutu”, “agurtu”, “maitatu”…aditzek, berriz, NOR kasua eskatzen dute eta, hortaz, ELKAR izenordea NOR kasuan joango da. Pernandok erosleari esan dio (astoak) elkarrekin egon direla (NOREKIN + egon) eta ezin dutela elkar ikusi (NOR + ikusi).

o   Aditz laguntzaile egokia nola ipini zalantzak izanez gero, hona hemen  trikimailutxo bat: ELKAR partikula singularreko 3. pertsona bailitzan hartuta: ipotxa, amona, Irungo alkatea, Aitziber…).

o   “maite dira”, “ezagutzen dira”, “ikusten gara”, “agurtu dira”... bezalako erdarakadak onartezinak dira erreziprokotasuna adierazteko; izan ere, aditz hauek UKAN motakoak dira (transitiboak, alegia) eta ezin dira erabili IZANekin.

 

-      Ondoren, ELKAR izenorde elkarkaria lantzeko etxean egin dituzten hiru ariketak zuzendu ditugu, astiro, beharrezko azalpenak emanez.

 

ULERTU aditzaren erabilera:

o   NOR-NORK laguntzailearekin (Zure lana, familia eta lagunak utzi eta ardiz inguratuta mendiko borda batean bizitzera joan zarela?? Nik zu ez zaitut ulertzen. Nola egin duzu burugabekeria hori?)  (ez dut ulertzen zure bizimodua, zure pentsaera edo pentsamoldea, zure filosofia, zure jarrera, zure jokaera edo jokabidea….)

o   NOR-NORI-NORK-ekin (Nik zuri ez dizut ulertzen esaten ari zarena, nire frantses maila oso baxua baita) (ez dut ulertzen zer esaten ari zaren, adibidez, hizkuntza desberdina darabilgulako edo gaizki azaltzen ari zarelako).

-   Joan den egunean, ezezko baldintza egiteko erabiltzen den EZIK = EZEAN, salbuespenak adierazteko IZAN EZIK eta bi osagai uztartzeko erabiltzen den EZ EZIK…ERE arteko aldea azaldu nien. Etxerako bazuten hauek bereizteko berariaz prestaturiko ariketa bat. Hura zuzendu dugu. EZIK = EZEAN / IZAN EZIK / EZ EZIK…ERE bereizteko ariketa honetan,  16 esaldi berridatzi behar zituzten eta ongi etorri zaie hiru horien arteko aldeaz ohartzeko (erantzun-orriaren ale bana eman diet).

a) Ohar berezia merezi izan du aditz trinkoetan ageri den BA- horrek: Irulegiko Eskua topatu duen arkeologoa  lanean bikaina ez ezik, oso umila ere bada.

Izan ere, ERE lokailuaren urrezko arauetako bat honako hau da:

ERE lokailua aditz trinko baten aurrean – justu aurrean – doanean, aditz hori derrigorrez indartu egin behar da BA- erantsiz:

Zu bihar Oiasso museorako txangora zoaz? Ni ERE Banoa.

Zure amak ez ezik, nik ERE Badakit zer gertatzen zaizun.

Apartamentu bat daukazue Saloun? Guk ERE Badaukagu.

Donostia hiri ikusgarria da, baina garestia ERE Bada.

Baina… ERE eta aditz trinkoaren artean zerbait tartekatzen badugu, tarteko osagai horrek hartzen du “protagonismoa” – galdegai bihurtzen da –  eta, beraz, ez dugu aditza indartuko, hau da, aditzari ez diogu BA- erantsiko:

Nik ERE asko (zenbat) dakit gai horri buruz.

Ni ERE Errealeko bazkidea (zer) naiz.

Ni ERE jaio nintzenetik (noiztik) naiz Errealeko bazkidea.

Zuk ez ezik, guk ERE pazientzia handia (zer) daukagu.

Gehienak autobusez joango omen dira. Zu ERE autobusez (nola) zoaz? Ala gurekin autoz? 

b) EZ EZIK…ERE erabiltzeko ikasle batzuek dituzten zailtasunak ikusirik, gogorarazi diet bi osagai elkartzeko, lotzeko edo uztartzeko erabiltzen dela egitura hau eta bi osagai horiek ezinbestean kategoria gramatikal berekoak izan behar dutela (bi izen, bi izenondo, bi aditzondo, bi aditz partizipio…). Beste modu batera esanda, “ez ezik” eta “ere”ren aurreko bi osagaiek galdera berari erantzun behar diote (Zer? Noiz? Nola? Norekin? Zer ekintza?...).

 Gainera, uztartzen diren bi osagaiak aditzak direnean, hauek derrigorrez partizipioak izaten dira (ez aditz jokatuak!!!: joan naiz ez ezik, ikusi dugu ez ezik, egin ditugu ez ezik…) eta bigarrena nahitaez indartu egin behar da, EGIN indartzailea erabiliz edo aditz bera errepikatuz.

Jarraian datozen adibideak arbelean jarrita, azaldutakoaz ohartarazi ditut:

o   Istripuan autoko giltzak (zer?) EZ EZIK, etxekoak (zer?) ERE galdu nituen, eta ez nituen aurkitu.

o   Istripuan autoko giltzak galdu (nituen) EZ EZIK, aurkitu ERE egin nituen

= …aurkitu ere aurkitu nituen. Gaitzerdi!! (=Eskerrak!!).

o   Ni (nor? Izenordea) EZ EZIK, zu (nor? Izenordea) ERE pozik zaude.

o   Polita (nolakoa? Adjektiboa edo izenondoa) EZ EZIK, azkarra (nolako? Adjektiboa edo izenondoa) ERE bada neska hori.

o   Hemen (non? Leku aditzondoa edo adberbioa) EZ EZIK, han  (non? Leku aditzondoa edo adberbioa) ERE liskarrak (=istiluak) sortu dira.

o   Gaur (noiz? Denbora aditzondoa edo adberbioa) EZ EZIK, atzo (noiz? Denbora aditzondoa edo adberbioa) ERE ateri egin zuen.

o   Sukaldea (zer?) EZ EZIK, etxeko zoko guztiak (zer?) ERE hutsik zeuden.

o   Sukaldea hutsik (nola? Moduzko aditzondoa edo adberbioa) EZ EZIK, zikin (nola? Moduzko aditzondoa edo adberbioa) ERE bazegoen.

o   Atzo gramatika ariketak egin (nituen) EZ EZIK, iritzi artikulu bat idatzi ERE egin nuen = …idatzi ERE idatzi nuen.

-       AHOZKO ADIERAZPENA: Lesaka Hills golf & spa. Bortziriak (Arantza, Bera, Etxalar, Igantzi, Lesaka) izenez ezagutzen den eskualdea  – Irundik hurbil daukazuena – Euskal Herriko “Suitza txikia” dela esan ohi da. Bada, Lesaka inguruko zelaietan golf-zelai bat eta, horrekin batera, luxuzko etxadi (=urbanizazio) bat eraikiTZEKOAK omen DIRA[1] eta Bortzirietako alkateen onespena (=oniritzia)[2] jaso omen du proiektuak.

          Osa itzazue bi talde: Batean, proiektua gauzatzearen aldekoak (enpresa sustatzaileko zuzendaritza taldea) eta, bestean, proiektua gaitzesten[3] dutenak, IHEIEko (Ingurumenaren aldeko Herritar Ekologista Iraultzaileen Elkartea) kideak.

          Eztabaidatu zuen artean proiektua gauzatzeak nolako ondorioak izan litzakeen herrian eta inguruan (zarata, zikinkeria, prezioen igoera, bertako biztanleen bizi-kalitatearen aldaketa, paisaia eta natura, garraio zerbitzuak, lanpostuen sorrera eta hauen kalitatea, bezeroen / jabeen diru-ekarpena herriko ostatu nahiz dendetan…). Behar bezala arrazoitu zuen iritziak.  Irakasleak alkatearena egingo du eta berari dagokio, argudio guztiak aintzat hartuta (=kontuan hartuta), enpresa sustatzaile-eraikitzaileari jarduera-baimena eman ala ez erabakitzea.

 Gai honetaz hitz egiteko, errazkerian ez erortzeko, saia daitezela, ahal bada, honakook erabiltzen:

-     konparaziozko esaldiak: Proiektua gauzatuz gero, orain baino askoz ere ur gehiago beharko litzateke golf-zelaiak ureztatzeko eta badakigu lehorte garaian gaudela. Proiektua gauzatuko balitz, Bortzirietako bizimodua ez litzateke izango gaur egun bezain lasaia eta baketsua.

-       Baldintza hipotetikoa (balitz, balute, ginateke, genuke, genituzte, litzaiguke…).  Golf zelai hori eraikiko balute, jatorriz hemengoak diren zuhaitz asko (pagoak, haritzak….) moztuko lituzkete eta horrek baso-soiltze[4] izugarria eragingo luke.

-   Perpaus kontzesiboak: Nahiz eta lanpostu andana sortuko litzatekeen, lanpostu gehienek baldintza kaskarrak izango lituzkete.

-          Etxerako lanak:

-    1. ELKAR izenordea lantzeko ariketak II (Iñigo Mendiaurreri egindako elkarrizketa eta hutsuneak betetzeko ariketa). Gelan zuzentzekoak.

-     2. EZEAN = EZIK // IZAN EZIK // a EZ EZIK, b ERE. Hiru hauen bereizten eta behar bezala erabiltzen treba zaitezten, 40 esaldi sortu dizkizuet, zuek berridatz ditzazuen (erantzun-orriak ere banatu dizkizuet). Nolanahi ere, denak egun berean ez egiteko aholkatzen dizuet, pixkanaka eginez joan zaiteztela. Norberak zuzentzekoa.

-  3. Familia ereduen azpigaiarekin jarraituz eta homosexualek haurrak izatearen edota adoptatzearen inguruan,  Aran, Ariane eta Olaia, familia bat beste askoren artean izeneko ulermen jarduera. Bertan, haur bat izan duen bikote homosexual baten berri ematen zaigu. Testuaren zati bakoitzari dagokion ideia nagusia ondoen laburbiltzen duen esaldia  aukeratu behar duzue. Oso jarduera egokia da idatziaren ulermenean trebatzeko. Gelan zuzentzekoa.

-        4. Kohesioa lantzen: LOKAILUAK. Gramatika eta ariketak II testuliburuko 57. gaia (210-211. orrialdeak): Lokailuen aurkezpena. 210. orrialdeko teoria irakurri. Bertan, hainbat lokailuren sailkapena egiten da (dena den, nik bere garaian banatutako txostena osoagoa da). Ondoren, teoria hori baliatuz, 211. orrialdeko ariketak egin (norberak zuzen ditzala, ez dute zailtasunik).

-          5. Egitura, esapide eta esamolde jatorrak euskaraz (I)

OHARRA: Norbaitek nahiago badu, ariketa hau H5P formatuan (interaktiboa) ere eskura dago blogean.

-          6. Iritzi artikulua: Osakidetza / Txinatarren denda.

-          7. Otsailak 14, San Valentin eguna izeneko cloze-testa. Gelan zuzentzekoa.

OHARRA: Norbaitek nahiago badu, ariketa hau H5P formatuan (interaktiboa) ere eskura dago blogean.

-   8. AUKERAKO ENTZUMEN-JARDUERAK, San Valentin egunari buruzkoak (blogean dituzue ariketak, ebazpen orria eta entzungaiak) (autozuzenketa):

§  San Valentin eguna dela eta

§  Maitasuna adierazteko moduak

§  Maitasun anitza

§  Maitasun istorio bitxiak

§  Noizkoa da San Valentin eguna ospatzeko ohitura?

-          9. AUKERAKO ULERMEN-JARDUERA: Inauterien historia (autozuzenketa).

-  10. Jarraitu irakurtzen Miren Gorrotxategiren “33 ezkil” eleberria. Gogoan izan, apiril amaierarako irakurria izan behar duzuela, orduan etorriko baitzaigu Miren Gorrotxategi liburuaz hitz egitera.

-          Oraindik eginak ez badituzue… zuzendu gabeko etxeko lanen biltegian izan behar dituzue postit batekin:

o   Alegiazko baldintza edo hipotetikoa. NOR-NORK lantzeko 5. ariketa osagarria. Gelan zuzenduko dugu.

OHARRA: Norbaitek nahiago badu, ariketa hau H5P formatuan (interaktiboa) ere eskura dago blogean.

o   Deklinabidea lantzeko ariketa. Osatu hutsuneak deklinabide atzizki egokiak  erabilita. Bigarren orrialdia, hau da, 32. esalditik (“Gipuzkoako herrietako alkateak bildu dira…”) 61.era.

OHARRA: Norbaitek oraindik egina ez badu, nahi izatera, ariketa hau H5P formatuan (interaktiboa) ere eskura dago blogean.

o   ENTZUNAREN ULERMENA: Faktoria I (blogean entzungai). Itemak astiro irakurri eta birritan entzun dezatela albistegia. Ondoren, zuzen dezatela erantzun orriarekin. Albistegi osoa batera entzun beharrean, arloka entzun daiteke: osasun arloko albisteak lehenik; gero, ekonomia arlokoak; geroago, trafikoari eta errepideei buruzkoak, eta, azkenik, eguraldiaren iragarpena. Hori bai, atal bakoitza bi aldiz entzuteko aholkatu diet, azterketan bezala.

Itemak irakurri ahala, honako ohar hauei arretaz errepara diezaietela esan diet:

-          Ez da eskaTZEAREN ALDEKOA = Ez dago eskaTZEAREN ALDE. Bi egiturok parekoak dira: NOREN edo ZEREN ALDEKOA + IZAN = NOREN = ZEREN ALDE + EGON.

-          Har dadin nahi du = Hartzea nahi du. Subjuntiboaren 2. erabilera, nahia adierazteko.

-           Gogoratu: “Indarrean jarri / egon / sartu”: Lege munduan erabiltzen da (legea, araua, araudia, neurria…): “poner / estar / entrar en vigor”. Indarrean jarri dute abortuaren aurkako lege berria. Indarrean dagoen araudiaren arabera, debekatuta dago eskolan erretzea. Koronabirusari aurre egiteko neurri zorrotzak jarri ditu indarrean Gobernuak.

-           Gogoratu: “Bere horretan + utzi / egon / geratu...”: lehen zegoen bezala, ukitu gabe, inongo aldaketarik egin gabe. Aurten etxeko horma guztiak margotu ditugu, nire logelakoa izan ezik; nire logelakoa bere horretan utzi dugu.

-           HALAKO + Zenbaki zehatza: Konparaziozko egitura da. Zuk bost otarrainxka jan dituzu; nik, zuk halako bi jan ditut (hamar, beraz), zure bikoitza, alegia. Ez da asko erabiltzen eta normalean, zenbaki baxuekin.

-           EZ BEZALA eta EZ BEZALAKO(A)(K). Askotan agertzen zaizkigu moduzko ezezko egitura hauek.

-           Bizkaieraz “beharra” hitzak “lana” esan nahi du. “Beharrean aritzea “ “lanean aritzea” da eta horretan jarduten duena edo aritzen dena “behargina” da (“langilea”).

-           EKIN = HASI. Baina “ekin” aditzak NORI edo ZERI kasua eskatzen du: Ekin lanari!! = Hasi lanean!! Irungo HEOn euskara ikasTEARI EKIN DIOT = …euskara ikasTEN HASI NAIZ. Aditz horretatik dator “ekiMENA” (“iniciativa”).

-           Egotzi = leporatu = aurpegiratu = errua bota: Norbaitek ikasgelako kristala apurtu du eta Dabidek Mikeli egotzi dio kristala apurtu izana.

-           Luze baino lehen = laster. Luze baino lehen iritsiko da Madriletik datorren trena. Luze baino lehen izango ditugu Eguberrietako oporrak.

-           Egoera lehengoratzea = lehengo egoerara itzultzea = gauzak bere onera etortzea / itzultzea. Adibidez, Europako zenbait herrialdetan izugarrizko istiluak jasaten ari dira kaleetan, gobernuek birusaren aurkako neurriak zorroztu dituztelako eta herritarrak txertatzera behartu nahi dituztelako; ea laster gauzak bere onera etortzen diren. Horrenbeste jende zegoen bilera-areto hartan, hizlaria zorabiatu egin zen, baina, zorionez, handik gutxira, bere onera etorri = itzuli zen.

-           Izena + GORABEHERA. Gogoan duzue egitura kontzesibo hau? (161. orrialdeko F atalean). Azaldu nizuen aditzik gabe osatua dagoela. Atzerapenak gorabehera = atzerapenak jasan edo izan arren.

-           BERTAN BEHERA UTZI = GERATU (“cancelar”, “suspender”, alegia, aurreikusitako ekintza, ekitaldi edo jarduera bat ez egitea):  Shakiraren kontzertua bertan behera utzi dute antolatzaileek. Shakiraren kontzertua bertan behera geratu da, Shakira ohean dagoelako sukarrak jota. Bilborako hegaldia bertan behera geratu da, haize bolada bortitzengatik.

-           AmaiTZEAR = amaiTZEKOTAN = amaiTZEKO ZORIAN. Gutxi falta dela amaitzeko, alegia, ia-ia amaitu dela.

-           Zerbaitetaz kexu izan = zerbaitetaz kexatu: Jexux Mari kexu da txikitan jasotako heziketaz = Jexux Mari txikitan jasotako heziketaz kexatzen da.

-           Hautua = aukeraketa, “hautatu” eta “aukeratu” aditzetik sortutako izenak dira (“elección”).

-           Bizpahiru graduko aldea baino ez dago = baizik ez dago = besterik ez dago = bakarrik dago.

-           Partizipioa + AHALA. Denborazko egitura honek bilakaera adierazten du. Nik urteak igaro AHALA, gero eta zimur gehiago dauzkat = Urteak igarotzen dirEN HEINEAN, gero eta zimur gehiago dauzkat = urteen joan-etorrian, gero eta zimur gehiago dauzkat  (urteak pasata gero zimur gehiago dauzkat).

o   Perpaus kontzesiboak: Indartze ariketak (eta ebazpen-orriak).

o   -T(z)EKOA(k) + IZAN egitura lantzeko espresuki prestatutako berridazketak (ebazpen orria atzealdean daukazue).

o   Berdintasunezko konparazioa errepasatzeko ariketa: 30 esalditako hutsuneak osatu, HAIN / BEZAIN / HAINBESTE / ADINA (=BESTE) erabiliz, kontuan izanik:

§  Termino bakarra dagoen ala bi termino konparatzen diren.

§  Kantitatea ala kualitatea adierazten duen.

OHARRA: Norbaitek nahiago badu, ariketa hau H5P formatuan (interaktiboa) ere eskura dago blogean.

o   “Maite Bilbao: Gerora konturatzen zara zenbat irabazten duzun euskara jakinda”. Lehenengo gai honetan – identifikazio pertsonala – euskaldunoi buruz ari gara. Euskal Herritik kanpo ere badira euskaldunak, Argentinan, esaterako. Gure hurrengo protagonista jaiotzez argentinarra den arren, euskara irakasle (bezala) aritzen da (=irakasle jarduten du = irakasle lan egiten du) Hernanin. Berari eginiko elkarrizketan, testutik ateratako hainbat esaldi txertatu behar dira hutsune egokietan, distraktoreak saihestuz.

OHARRA: Norbaitek nahiago badu, ariketa hau H5P formatuan (interaktiboa) ere eskura dago blogean.

o   NOIZNAHI EGITEKOA: Dendarik denda, merkeenen bila izeneko cloze-testa; izan ere, garai honetan izan ohi da merkealdia. Ariketarekin batera, zortzi orrialdeko txosten bat banatu nizuen, non erantzun zuzenak agertzeaz gain, horiei buruzko azalpenak zehatz-mehatz idatzi

---

[1] EkaikiTZEKOAK DIRA = eraikiTZEKOTAN DABILTZA. Gogoan duzue? Badituzue hau lantzeko ariketak.

[2] “onespena”, “onetsi” aditzetik dator eta aditz honek “ontzat eman, onartu” esan nahi du. “Oniritzia” ere, hitzak dioen bezala, horixe da, “iritzi ona, zerbaiten aldeko iritzia”

[3] Gaitzetsi: txartzat eman edo txartzat jo, ez onartu.

[4] Baso-soiltzea: “deforestación”