22. eskola: 2024ko abenduaren 17koa
- ENTZUNAREN ULERMENA. Gaztainak
eta gaztainondoak. Garaian
garaiko gai bati buruzko entzungaia aukeratu dut gaurko: gaztainei buruzkoa, udazkenean
bete-betean sartuta baikaude eta udazkenaren adierazleetako bat baitira
gaztainak. Horretarako, lehenik itemak azaldu dizkiet; gero, bitan entzun
dugu entzungaia eta jarraian, zuzendu egin dugu, arbelean erantzunen argudioak
seinalatuz; erantzun bakoitza berresteko, hirugarren aldiz entzun daiteke nahi
izatera.
[1] Gogoratu:
Lurrak ematen dituen produktuak “bildu”
egiten dira, ez “hartu”: loreak bildu, perretxikoak bildu, babarrunak bildu,
tomateak bildu, sagarrak bildu, gaztainak bildu…(zizahorien jardueran).
[1] Gainbehera egin: caer en declive. Krisialdia dela eta, etxeen salmentak
(zerk) gainbehera egin du.
[1] Baino ez =
baizik ez = besterik ez = bakarrik
[1] Gogoratu: “Ustiatu”
(“explotar”): Zerbaiti (negozio bati, meategiari, lursail bati, abeletxe bati…)
etekin edo probetxu ekonomikoa ateratzea (pisu turistikoei buruzko jardueran
agertu zitzaigun). UstiaTEGIa:
“explotación”. Adib. “nekazaritza-ustiategia”.
Nafarroako Caparrosoko ustiategian 4.700 abelburu dituzte,
esnetarako. UstiaPENa edo ustiaKETA: “explotación”. Adib. “Baliabide naturalen ustiapena egin zuten errusiarrek Islandian”: “Petrolioaren ustiaketak jende asko aberastu du
Dallasen”.
[1] Gogoan duzue aldea? Erabiltzeak (zerk, baina ekintza amaitu gabe dagoenean, “el utilizar”) // erabili izanak (zerk, baina ekintza amaitua dagoenean, “el haber utilizado”)
- 1. itemean EZ BEZALAKOA agertu zaigula-eta, ezezko moduzko egitura hau nola
erabiltzen den gogorarazi diet. Ez da agertu zaigun lehenengo aldia.
Ezezko konparazioa da. EZ BEZALA(KOA). Konparazioa egiteko modu honetan, bi konparagaiak (a eta b) elkarren ondoan jartzen dira, hau da, baiezko konparazioek bezalako ordena du:
Nire mugikor berria (a) zurea (b) BEZALAKOA da >
Nire mugikor berria (a) zurea (b) EZ BEZALAKOA da.
= Nire mugikor berria (a) EZ da zurea (b) BEZALAKOA.
Kristauen ohiturak (a) musulmanenak (b) EZ BEZALAKOAK dira
= Kristauen ohiturak (a) EZ dira musulmanenak (b) BEZALAKOAK.
Nik (a) zuk (b) BEZALA jokatuko nuke balizko egoera horretan >
Nik (a) zuk (b) EZ BEZALA jokatuko nuke
balizko egoera horretan.
= Nik (a) EZ nuke jokatuko zuk (b) BEZALA balizko egoera horretan.
Beraz, euskaraz bi modu desberdin ditugu
desberdintasuna adierazteko:
“A ez da B bezalakoa” (A eta B konparagaiak bereizita, ezezko esaldietan
ohikoa izaten den bezala): Gure zakurra (a) ez da zuena (b) BEZALAKOA.
edo
“A B ez bezalakoa da”
(A eta B konparagaiak elkarren ondoan jarrita, baiezkoetan bezalaxe): Gure
zakurra (a) zuena (b) EZ BEZALAKOA da.
Aurreko bi adibideetan, BEZALAKOA
“nolaKOA da?” galderaren erantzuna da.
Gauza bera gertatuko litzateke “nola?”
galderarekin ere:
“A ez dago (dabil…)
B bezala” (A eta B konparagaiak bereizita, ezezko esaldietan
ohikoa izaten den bezala): Herri txikietan (a) ez da bizi izaten hiri handietan (b) BEZALA.
edo
“A B ez bezala dago (dabil…)”(A eta B konparagaiak elkarren ondoan jarrita, baiezkoetan bezalaxe): Herri txikietan (a) hiri handietan (b) EZ BEZALA bizi izaten da.
EZ BEZALAKOA(k)
egitura oso egokia da gaztelaniazko “es diferente a…” euskaraz txukun
adierazteko, “A Bren desberdina da”
erdarakada erabili beharrean.
Ez
erabili A Bren desberdina da. Erabili: A B EZ BEZALAKOA da.
Adib.:
Herriko
bizimodua (A) hirikoa (B) EZ BEZALAKOA da (herriko bizimodua hirikoaren desberdina da).
EZ BEZALA
egitura asko erabiltzeaz gain, oso aproposa da gaztelaniazko “a diferencia
de…” euskaraz txukun eta aberats itzultzeko. Adib.:
Zizahoriak
(A), beste perretxiko espezie batzuk (B) EZ BEZALA, esportatzeko egokiak
dira, ez baitira erraz usteltzen (“a diferencia de…”).
Gaur
egun (A), garai batean (B) EZ BEZALA, emakume askok etxetik kanpo egiten
dute lan (“a diferencia de…”).
Egun
(A), duela berrogei urte (B) EZ BEZALA, bi gizonezko edo bi emakumezko
ezkon daitezke elkarrekin (“a diferencia de…”).
Kankuneko hotel askotan (A) hemengoetan (B) EZ BEZALA, helduek bakarrik har dezakete ostatu.[1]
- Azaroaren 25ean Emakumeen Kontrako Indarkeriaren
Aurkako Nazioarteko Eguna izan genuen. Horren harira, Andoaingo
adierazpen instituzionala, Andoaingo udalak herrian izandako sexu erasoen harira plazaratutako
ohartarazpena edo adierazpen instituzionala zuzendu dugu. Lexikoa ikasteko
jarduera honetan, ikasleek testuko hutsuneak bete behar zituzten hitz-bankuko
hitzak hutsune egokietan txertatuz.
OHARRA: Norbaitek berriro egin nahi badu, ariketa hau H5P formatuan (interaktiboa) ere eskura dago blogean.
- Ondoren,
Ciudad de Juarezen emakumeak hiltzen
deritzon jarduera, genero indarkeriaren gaia eta testu antolatzaileen erabilera uztartzen dituena, zuzendu dugu,
astiro, beharrezko azalpenak emanez.
OHARRA: Norbaitek berriro egin nahi badu, ariketa hau H5P formatuan (interaktiboa) ere eskura dago blogean.
1. Kontuz 6. itemarekin. Erantzun zuzena IZAN ERE da, ondoren datorren ideia aurrekoaren kausa baita (ez ondorioa):
i.
Askok ez dute familiarik;
izan ere,
mugan bizi dira eta gurasoak AEBetara joanak dira.
(familiarik ez edukitzearen kausa, gurasoak AEBetara joan izana da).
ii.
Asko mugan bizi dira eta gurasoak AEBetara
joanak dira;
hortaz = beraz = ondorioz,
askok ez dute familiarik.
(familiarik ez edukitzea, gurasoak AEBetara joan izanaren ondorioa da).
Ez dute
familiarik; IZAN ERE, mugan bizi dira eta gurasoak AEBetara joanak dira
= Ez dute
familiarik, ZEREN mugan bizi dira eta
gurasoak AEBetara joanak dira
= Ez dute familiarik, mugan bizi dirELAKO eta gurasoak AEBetara joanak dirELAKO.
Mugan bizi dira eta gurasoak AEBetara joanak dira; HORTAZ = ONDORIOZ = BERAZ =HORREGATIK =HORRENBESTEZ = HORI DELA ETA, ez dute familiarik.
2. Azalpenen artean,
arreta berezia eskaini diogu hiru denborazko hauen arteko aldeari: -T(z)ERAKOAN / -T(z)EAN
/ -TAKOAN. Orri osagarri bat eman diet, hirurak bereiz
ditzaten, ikasleen zenbait oker eta beste zenbait adibide zuzen biltzen
dituena. Etxean irakur dezatela.
Oker egiten
duten ikasleek -T(z)ERAKOAN gerokotasuna
adierazteko erabiltzen dute (etxera iristerakoan, telebista pizten dut) eta ez da
hala; -T(z)ERAKOAN denborazkoak justu aurretik gertatzen dela
adierazten dut (etxera iristerakoan, ogia
erosten dut atari ondoko okindegian). Gerokotasuna
adierazteko, erabili -TAKOAN (etxera iritsitakoan, telebista pizten dut). Bereizketa hau hamaika bider azaldua dudanez,
eurek irakur dezatela esan diet. Nik jarduera honi buruzko oharretan ipini
diedana laburbildu diet:
–T(z)ERAKOAN (justu aurretik) /-T(z)EAN
(bitartean) /-TAKOAN (justu ondoren) denborazkoak:
BazkalTZERAKOAN (= justu
bazkaldu aurretik, bazkaldu baino lehen), eskuak garbitu behar dira.
BazkalTZEAN (bazkaltzen
ari zarenean, bazkaldu bitartean), janaria ongi murtxikatu behar da.
BazkalduTAKOAN (=bazkaldu ondoren, bazkaldu ostean, bazkaldu eta gero), hortz-haginak garbitu behar dira.
Emakume hauek hiltzen dituzte, torturak jasanDAKOAN (=torturak jasan eta gero, torturak jasan ondoren). Izan liteke
torturak jasaTEAN hiltzea
ere, hau da, torturak jasaten ari diren bitartean.
**Baina torturak
jasaTERAKOAN (= jasan baino lehen) hiltzea ezinezkoa da.
3. ORO = GUZTIA > OROTARA = GUZTIRA. Nire arazo guztiak = nire arazo_ oro = nire arazoak oro.
4. Ciudad de
Juarezeko egoeraren balizko konponbideak datoz testuaren amaieran. Konponbideen
enumerazio edo zerrendaketa bat denez, euren artean ez dago kausa /ondorio
harremanik, EMENDIOZKOA baizik:
iii.
Alde batetik, borroka sozialerako
fronteak sortu.
iv.
Bestetik, gobernuei presioa egin.
v.
Halaber = gainera, haurrak
berdintasunean hezi.
vi.
Gainera, emakumeek berdintasun ekonomikoa lortu behar
dute.
vii. Inpunitateari dagokionez, nazioarteko auzitegiak sortu.
- AHOZKO ADIERAZPENA: Elkarrizketa (30`): Zoritxarreko genero indarkeria. Urtero, azaroaren 25ean, Emakumeen Kontrako Indarkeriaren Aurkako Nazioarteko Eguna ospatzen da. Ikusia dugu Ciudad De Juarezeko emakumeen egoera lazgarria. Baina hurbilago ere badira kasuak, Andoainen, esaterako, gaur zuzendu dugun adierazpenean irakurri ahal izan dugunez. Horren harira, zoritxarreko genero indarkeriari buruz aritu gara solasean.
1.
Asko al dira zure ustez
sexu-jazarpena edota tratu txarrak jasaten (=nozitzen = pairatzen) dituzten
emakumeak?
2.
Orain dela urte
batzuetatik hona, zoritxarrez, etengabeak dira indarkeria jasan duten emakumeei
buruzko berriak; horietako asko senarrek akabatuta hiltzen dira; beste batzuk
bortxatu egiten dituzte. Lehen ez al zen horrelakorik gertatzen ala isilpean
sufritzen zuten emakumeek?
3.
Egokia al da hedabideek
horrelako albisteak lau haizetara hedatzeko daukaten joera? Komeni al da
horrelakoak zabaltzea? Zergatik? Morbo bila ote dabiltza? Ala emakumeen hobe
beharrez egiten dute? (egoera horretan dauden gainerako emakumeei lagundu
nahian eta emakume horiek euren bikotekidea salatzera bultzatu nahian).
4. Nola jokatu behar luke, zure ustez, horrelako tratu txarra pairatzen dituen emakumezko batek? Izan ere, erraza da esatea, baina makina bat gauza hartu behar da kontuan: senarrarekiko menpekotasuna, senarrari dion beldurra, bizimodua berak bakarrik aurrera ateratzeko zailtasunak… Eta horrelako jazarpenen lekuko izanez gero, nola jokatzen dugu gainerakook?
- Etxerako lanak:
1. EZ BEZALA(KOA) lantzeko berariaz prestatutako bi ariketak (erantzun-orriak ere banatu dizkiet).
2. Emakume bati sexu erasoa egitea egotzita, hiru gazte atxilotu dituzte izeneko ulermen-jarduera, esaldiak testuan txertatzekoa.
3.
EGINA EZ BADUZUE, EGIZUE: Kohesioa lantzen: Peñiscolatik bidalitako gutuna, lokailuekin
osatzekoa (lokailu hauek ideiak lotzeko klipak balira bezala).
4. EGINA EZ BADUZUE, EGIZUE: Erlatibozko perpausak lantzen V
5. Irakurria ez baduzue, irakurri: Asteko irakurgaia. Garaian garaikoa: Eguberrietan, kontuan izan, kontuak egin. Artikulua irakur dezatela, datorren ostegunean honezaz mintzatzeko, Gabonak ate-joka ditugu eta. Testu honetan solasaldian erabiltzeko informazio aski esanguratsua topa dezakete.
6. JARRAITU EGITEN: Iraganeko NOR-NORK adizkiak lantzeko ariketak, Bakarka liburukoak (194, 195, 170, 171. orrialde osagarriak) (erantzunak ere banatu dizkiet). Denak hurrengorako ez egiteko aholkatu diet, nahieran administra ditzatela ariketa hauek.
7. JARRAITU EGITEN: -T(z)EKOA(k) + IZAN egitura lantzeko espresuki (= berariaz = beren beregi) prestatutako berridazketak (ebazpen orria atzealdean daukate).
8. NOIZNAHI EGITEKOA: Azaroaren 25a, Emakumeen
Kontrako Indarkeriaren Aurkako Nazioarteko Eguna, dela-eta, horrekin lotura
estua duen jarduera, tratu txarrei
buruzko cloze-testa (Eguneroko
albisteak, Maite Asensio) (ebazpena
ere banatu nien erantzunekin eta beharrezko azalpenekin).
OHARRA: Norbaitek nahiago badu, ariketa hau H5P formatuan (interaktiboa) ere
eskura dago blogean.
iruzkinik ez:
Argitaratu iruzkina