- ENTZUNAREN ULERMENA: Zein osasuntsuak diren sandaliak!! Entzun hiru aldiz entzungaia eta, ondoren,
nire erantzun orriarekin, zuzendu. Entzun
aurretik, irakurri prestatu dudan hiztegitxoa, audioa hobeto ulertzeko.
Lexiko lagungarria:
Aditua:
experta. Adib. Ni astrologian aditua naiz.
Ausartu: atreverse > ausarta: atrevid@
Biluztu: desnudarse > biluzik: desnudo. Adib.: Jendea biluzik
zegoen hondartza nudistan.
Zailtasuna: dificultad // Erraztasuna: facilidad. Adib. Euskaraz hitz egiteko
zailtasunak dauzkat.
Oinutsik = hanka-hutsik: descalz@
Onura: beneficio > onuragarria da: es beneficiooso. Adib.: Onuragarria
da egunero 2 litro ur edatea // Kaltegarria da alkohola edatea.
Gutxiagotu = gutxitu = murriztu: reducir.
Egokia = aproposa: adecuado.
Ohitu: acostumbrar(se) > ohitura: costumbre. Adib. Ohitu naiz zaborra
birziklatzera.
Pausoa = urratsa: paso > pausoz pauso = urratsez urrats: paso a paso.
Zuzen: tieso // Oker: torcido
Heldu: agarrar. Adb.: Komunera noa; bitartean, mesedez, eutsi nire poltsari.
Txorkatila = orkatila: tobillo.
Onddoa: hongo
- Zehar-estiloa: -(E)LA, -T(Z)EKO,
-(E)N. Galtzagorri deabruaren eta
nekazariaren arteko elkarrizketa zehar-estilora pasa. Zehar-estiloa (-ela,
-en, -tzeko). Badaezpada (“por si acaso”), berriro eskaneatuko dizuet.
- A2.2. liburua. 7. unitatea: A zer
plan ona!!. Denoi gustatzen zaigu aisialdiaz gozatzea (zertaz +
gozatzea) eta askotan hitz egiten dugu besteekin gure plan eta asmoei buruz.
Baina plan horiek egin baino lehen (=egin aurretik), dena ondo antolatu behar
izaten dugu: informazioa eskatu, eman eta erreserbak egin behar izaten ditugu.
Aisialdian (aisialdia: “tiempo de ocio”) izan ditugun esperientziak ere
sarritan (=askotan = maiz) komentatzen ditugu ingurukoekin (<inguruko
pertsonekin), besteak animatzeko edo antzeko planak egiteko.
- TEORIA: Bada aditz-famiia berezi bat: NAHI (IZAN) (“querer”), ARI (IZAN) (“estar
haciendo”), BEHAR (IZAN) (“tener que”), BIZI (IZAN) (“vivir”), BALIO (IZAN) (“valer”),
AHAL (IZAN) (“poder”) eta EZIN (IZAN) (“no poder”). Ezagutzen dituzue, ezta?
Aditz konposatuak (“compuestos”) dira.
¿Veis que
todos llevan IZAN? No quiere decir que todos sean intransitivos y se conjuguen
con IZAN, sino que necesitan ese IZAN auxiliar para conjugar a lo largo del
tiempo. Adib.: BEHAR siempre tiene que llevar UKAN: joan BEHAR DUT (“tengo que ir”), pero… joan BEHAR IZAN
DUT (“he tenido que ir”), joan BEHAR IZAN NUEN (“tuve que ir”), joan BEHAR
IZANGO DUT (“tendré que ir”), joan BEHAR IZATEN DUT (“suelo tener que ir”).
Olvidémonos ahora de ese IZAN y centrémonos en qué lleva cada uno de ellos:
IZAN? UKAN?
a)
ARI: beti
IZANekin erabiltzen da (berdin dio aditza transitiboa ala intransitiboa
den): esertzen ARI DA; dutxatzen ARI NAIZ; mugitzen ARI ZEN // bihar zer egingo dudan pentsatzen ARI NAIZ; pizza bat jaten ARI ZARA; jo eta ke (“con
empeño”) ikasten ARI ZEN; erosketak egiten ARI GINEN…
b)
BIZI: beti IZANekin erabiltzen da: Irunen BIZI NAIZ; non BIZI ZARA?;
Gu lehen Oiartzunen BIZI GINEN…
c)
BALIO: beti UKANekin eta beti singularrean: jertse honek 20 euro
BALIO DU (ditu); praka hauek 50 euro baino gehiago BALIO DUTE (dituzte);
nik ordenagailua erosi nuenean, asko BALIO ZUEN…
d)
NAHI: beti UKANekin (berdin
dio aditza transitiboa ala intransitiboa den): Mirenek gurekin etorri NAHI DU
txanora; spa batera joan NAHI DUGU; nirekin jolasean ibili NAHI DUZUE?;
Aizkorrira igo NAHI ZENUEN, baina eguraldi txarragatik, etxean geratu zinen //
Motor berria erosi NAHI DUT, elektrikoa; amak bazkaltzeko kroketak egin NAHI
DITU; guk azteketa gainditu NAHI DUGU; atzo idazlana idatzi NAHI NUEN, baina ez
nuen izan astirik; politikari horrek hauteskundeak irabazi NAHI ZITUEN, baina
ez zuen boto askorik lortu.
e)
BEHAR: beti UKANekin erabili (berdin dio aditza transitiboa ala
intransitiboa den): medikuarengana joan
BEHAR DUT; lanera joateko, zazpietan esnatu BEHAR DUZU; atzo zurekin geratu
BEHAR NUEN; baina ezin izan nintzen geratu; zaborra botatzera jaitsi BEHAR
ZENUEN // bina fotokopia hartu BEHAR
DITUGU; neurri (“medida”) zorrotzak hartu BEHAR DITUGU birusari aurre egiteko (“para
hacer frente al virus”); atzo erosketak egin BEHAR NITUEN, baina ez nuen izan
astirik,… Salbuespena (“excepción”):
inpertsonala: osasuntsu egoteko, kirola egin BEHAR DA (“hay que hacer”).
f)
AHAL: ondoan daraman aditza intransitiboa baldin bada, IZAN hartuko du:
oinez etorri AHAL NAIZ (=etor naiteke); ibili AHAL ZARETE (=ibil zaitezkete);
iritsi AHAL GINEN; mugitu AHAL NINTZEN; irakaslea
haserretu AHAL DA (=haserre daiteke); gurasoak kezkatu (“preocuparse”) AHAL
DIRA (=kezka daitezke)…
Ondoan daraman aditza transitiboa baldin bada, UKAN hartuko du: Bizkotxo bat egin AHAL DUZU (=egin dezakezu); liburu bat irakurri
AHAL DUGU (=irakur dezakegu); betaurreko beltzak ekarri AHAL ZENITUEN; ogia
erosi AHAL GENUEN; perretxikoak bildu AHAL DITUGU (=bil ditzakegu); Alhambra
bisitatu AHAL DUT (=bisita dezaket)… Salbuespena
(“excepción”): koronabirus ditxoso honengatik, supermerkatuetan eta botiketan
bakarrik erosi AHAL DA (“se puede comprar”).
g)
EZIN: ondoan daraman aditza intransitiboa baldin bada, IZAN hartuko du:
EZIN NAIZ garaiz (“a tiempo”) iritsi bilerara; EZIN ZARETE isilik egon; EZIN
GINEN kexatu (“quejarse”); EZIN NINTZEN lokartu…
Ondoan
daraman aditza transitiboa baldin bada, UKAN hartuko du: EZIN DUT sinetsi!; EZIN DITUGU ontziak garbitu, ur berorik ez
dagoelako; EZIN DUZUE egia aitortu (“confesar”); EZIN GENUEN filma ongi ikusi
atzeko ilaratik; EZIN ZENITUEN haurrak etxean bakarrik utzi….
Salbuespena (“excepción”): koronabirus ditxoso honengatik, EZIN DA terraza batean
zerbait hartu (“ no se puede tomar algo”).
- Azalpen hau kontuan hartuta, nik
prestatu dudan ariketa osagarria – eskaneatuta bidali dizuet – egin eta
zuzendu. Ea zer moduz egiten duzuen!
- Liburuko 12. orrialdea. 1. ariketa
egin (cd-ko 2. audioa): Mendi-espedizioa. German lagunekin joan da mendi-espedizio batera.
Oraindik ez dira mendi aldera atera, eta herriko mendi-taldekoek Germani deitu
diote, espedizioaren xehetasunak (“detalles”) ezagutzeko. Entzun ezazue
elkarrizketa eta osatu taula laranjan dauzkazuen denbora-adierazleak erabiliz. OHARRAK:
a)
Erantzun koadernoan d) oker dago. “Lehenengo
egunean” jartzen du eta erantzuna “hurrengo egunean” da.
b)
Ariketa honetan denbora
erreferentziak edo adierazleak agertu dira: bihar,
datorren astean, egun gutxi barru, hurrengo egunean, etzi, etzidamu, bihar
arte, etzi arte… Ondoko taulatxoan dauzkazue.
c)
BEHAR, AHAL, EZIN. Aditz hauekin geroaldia nola
egiten den ikasi dugu. Aditz bereziak dira, konposatuak. Geroaldia egiteko,
IZANGO hartu behar dute (edo bertsio motza – beharko, ahalko, ezingo – erabil dezakezue):
- Nik orain (une edo momentu
honetan) erosketak egitera joan BEHAR DUT; zuk orain (une edo momentu honetan)
komuna garbitu BEHAR DUZU (“tengo que…”, “tienes que…”)
>>>>>
Nik bihar erosketak egitera joan BEHARKO DUT = joan BEHAR IZANGO DUT; zuk
datorren larunbatean komuna garbitu BEHARKO DUZU = garbitu BEHAR IZANGO DUZU (“tendré
que…”, “tendrás que…”).
- Mendira joan GAITEZKE = mendira joan AHAL
GARA; zuek gure ondoan eser ZAITEZKETE = eseri AHAL ZARETE; bazkaltzeko pizza
bat eros DEZAKEGU = erosi AHAL DUGU (“podemos”, “podéis”…)
>>>
Mendira joaten garenean, paisaiaz gozatu AHALKO DUGU = gozatu AHAL IZANGO DUGU;
idazlana datorren astean ekarri AHALKO DUZUE = ekarri AHAL IZANGO DUZUE;
datorren igandean etxetik irten AHALKO GARA = irten AHAL IZANGO GARA (“podremos”,
“podréis”…)
- Orain EZIN NAIZ zurekin geratu;
EZIN ZARETE gurekin etorri; EZIN DUZUE klasean ezer jan; EZIN DUGU hori sinetsi
(“no puedo”, “no podéis”, “no podemos”…)
>>>
Bihar arratsaldean EZINGO NAIZ zurekin geratu = EZIN IZANGO NAIZ zurekin geratu;
udan EZINGO ZARETE gurekin etorri = EZIN IZANGO ZARETE gurekin etorri; zinemara
joaten bazarete, EZINGO DUZUE jatekorik eraman = EZIN IZANGO DUZUE jatekorik
eraman (“no podré”, “no podréis”…).
Ondoko taula grisean (12. orrialdean) badauzkazue adibide gehiago.
Ulertu da?
- Ondoren, 12-3. orrialdeetako 2.
ariketa egingo duzue. Mendi-taldekoek berehala (=segituan) idatzi dute jaso
duten informazioa web-orrialdean (=web-gunean): irakurri eta informazioa osatu
behar duzue. KONTUZ!! EZIN ezezko partikula da eta, beraz, erabiltzen
duzuenean, ordena negatiboa, ezezko ordena erabili behar duzue!!!!
Adib: “ezin naiz etorri” (“ezin etorri naiz”), “ezin izango gara elkartu”
(“ezin elkartu izango gara”), “ezin genuen ikusi” (“ezin ikusi genuen”).
KONTUZ!! Ariketa hau ez dago ongi!! 3. pertsona eta 1.
pertsona nahastuta daude!!! Dena 3. pertsonak egin behar duzue, zeren
informazio hori web-orrian idatzi duena ez dago espedizioan!!!. Beraz, ez zuzendu erantzun koadernoarekin, honekin baizik:
Azken berriak Katmandutik.
Gaur goizean, Germanekin, Katmanduko espedizioko kidearekin, hitz egin dugu.
Arazorik ez badago, bihar arratsaldean lehenengo kanpamentura iritsiko DIRA, baina han, gutxienez, bi egun EGON BEHARKO DUTE = EGON BEHAR IZANGO DUTE,
girora moldatzeko (=egokitzeko). Etzi arte atseden HARTU BEHARKO DUTE = HARTU BEHAR IZANGO DUTE, eta bi egunetan EZINGO DIRA MUGITU = EZIN IZANGO
DIRA MUGITU kanpamentutik. Etzidamu, odol-analisiak EGIN BEHARKO DITUZTE = EGIN BEHAR IZANGO DITUZTE. Ondo badaude,
hurrengo egunean, aurrera EGIN AHALKO
DUTE = EGIN AHAL IZANGO DUTE. Elurrik egiten ez badu, egn gutxi barru
iritsiko DIRA bigarren kanpamentura eta berriz HITZ EGIN AHALKO DUTE = HITZ EGIN AHAL IZANGO DUTE gurekin, baina
datorren astean eguraldi txarra egingo duela esan diete eta, agian, EZINGO DIRA ABIATU = EZIN IZANGO DIRA
ABIATU. Berriak iristen direnean, jakinaraziko (jakin+arazi: hacer saber)
dizkizuegu.
- 13. orrialdeko 3. ariketa egin.
German eta lagunak lehenengo kanpamentura iritsi dira,baina planak ez zaizkie
ondo atera eta mendi-taldekoei idatzi diete kontatzeko. Irakurri lehenengo kanpamentutik iritsi zaien e-posta
(=e-maila) eta osatu taula horiko zatiekin.
Ikasleok: Ariketa honetan berriro agertu zaizkigu BEHAR, AHAL eta EZIN
aditzak. Baina ez geroaldian, ekintza edo akzio amaitua adieraziz baizik.
Horretarako, IZAN sartuko dugu:
- Nik orain (une edo momentu
honetan) erosketak egitera joan BEHAR DUT; zuk orain (une edo momentu honetan)
komuna garbitu BEHAR DUZU (“tengo que…”, “tienes que…”)
>>>>>
Nik gaur goizean erosketak egitera joan joan BEHAR IZAN DUT; zuk lehentxeago (hace un rato) komuna garbitu BEHAR IZAN DUZU (“he tenido que…”, “has tenido
que…”).
- Mendira joan GAITEZKE = mendira joan AHAL
GARA; zuek gure ondoan eser ZAITEZKETE = eseri AHAL ZARETE; bazkaltzeko pizza
bat eros DEZAKEGU = erosi AHAL DUGU (“podemos”, “podéis”…)
>>>
Gaur goizean, mendian, paisaiaz gozatu AHAL IZAN DUGU; Duela bi ordu etxetik irten AHAL IZAN NAIZ premiazko erosketak egitera (“hemos
podido”, “he podido”…)
- Orain EZIN NAIZ zurekin geratu;
EZIN ZARETE gurekin etorri; EZIN DUZUE klasean ezer jan; EZIN DUGU hori sinetsi
(“no puedo”, “no podéis”, “no podemos”…)
>>>
Gaur goizean EZIN IZAN NAIZ zurekin geratu;
EZIN IZAN ZARETE gure ondoan eseri, gaur
goizean EZIN IZAN DUZUE ohea egin (“no he podido”, “no habéis podido”…)
Azalpena eta adibide gehiago
dauzkazue 13. orrialdeko taula grisean.
- Pasa zaitezte 14. orrialdera.
Azkenean, Germanek eta lagunek oztopo (= traba = eragozpen: obstáculo) guztiak
gainditu (“superar”) dituzte eta, orain, etapa bakarra (“una sola etapa”) geratzen zaie gailurrera (=tontorrera)
iristeko. Mendi-elkarteko (< mendi-elkarteko kideek) beraiekin hitz egin
dute, animoak emateko. Cloze-test bat da, a),b),c) artean aukeratzeko. Aurreko ariketak ongi egin badituzue eta
ulertu baduzue, hau egiteko ez duzue izango zailtasunik.
- 15. orrialdea: “Kanpinera”. Kanpin
batera edo beste leku batera joateko planak egiten ditugunean, zerbitzuei
erreparatzen diegu (erreparatu: “fijarnos”: Zerbitzuei erreparatzen diegu: “nos
fijamos en los servicios”). 1. ariketa. Julen eta Elene, lagunekin joateko kanpin
baten bila dabiltza Interneten. Sopelako kanpina gustatu zaie, zerbitzu asko
dituelako. Zuek erreparatu kanpinak eskaintzen dituen zerbitzuei eta lotu hitz
bakoitza bere irudiarekin.
- 16. orrialdeko 2. ariketa. Julen
eta Elene kanpinean egin ditzaketen gauzak komentatzen ari dria. Entzun entzun
izan duten elkarrizketa eta esan ondorengo baieztapenak egia ala gezurra diren.
Gezurrak baldin badira, zuzendu itzazue.
- Egin duzuen ariketa hau oso ongi
etorriko zaizue orainaldiko ahalera errepasatzeko
(naiteke, dezaket…) Hortxe daukazue taula (baina nik ere eman nizuen aspaldi.
2019ko urriaren 16an, 21ean, 23an eta 28an, gure 6., 7., 8. eta 9. klaseetan landu genituen aditz hauek eta
etxerako bi ariketa eman nituen hauek
praktikatzeko. Berriz emango dizkizuet, errepasatzeko ongi etorriko zaizuelako.
-
OHARRAK: Gogoratu:
a)
Ahalerako aditzekin (naiteke, dezaket…) aditz nagusiak –I edo –TU galdu
egiten du: etor_ naiteke, ikus_ dezakezu,
ibil_ zaitezkete, har_ dezaket,
eros_ ditzakegu, ekar_ dezakete, ezin naiteke_ etor, ezin ditzaket ekar_…
b)
Ahalera
egiteko beste aukera bat AHAL eta EZIN erabiltzea
da. Hauek IZAN / UKAN eraman dezakete, aditz nagusiaren arabera (“según el verbo principal”): ni etorri ahal naiz (=etor_ naiteke),
nik film hori ikusi ahal dut (=ikus_
dezaket) , guk orri hauek fotokopiatu ahal ditugu (=fotokopia_ ditzakegu),
lasai egon ahal gara (=lasai egon
gaitezke), ezin dugu sinetsi (=ezin
dezakegu sinets_) , ezin dituzu aukeratu (=ezin ditzakezu aukera_) , ezin zara isildu (=ezin zaitezke isil_)
…
c)
Ahalera inpertsonala egiteko, IZAN erabiliko dugu,
nahiz eta aditz transitiboa izan: Txartelarekin eros_ DAITEKE (=erosi AHAL DA)? Bartzelonako HEOean euskara
ikas_ DAITEKE (=ikasi AHAL DA) orain
dela 21 urtetik (“se puede comprar”, “se puede estudiar”…).
- ETXERAKO LANAK (Tira, etxerako
lanak izango liratekeenak (“los que serían deberes de casa”).
a)
A2.1 liburuaren lan koadernoko 122-123-124. orrialdeetako teoria irakurri.
Bertan, berdintasunezko konparazioa agertzen da (bi termino konparatiborekin (bezain
/ adina) eta batekin (hain / hainbete), kualitatea edo nolakotasuna (hain /
bezain) / kantitatea edo zenbatasuna (hainbeste / adina). Nik eman nizuen taula
eta klasean azaldu nuen; beraz, ez dut uste ezer berririk aurkituko duzuenik.
Baina irakurri. Ondoren, 124, 125 eta 126. orrialdeetako 11., 12., 13. eta 14.
ariketak egin (jakina, zuek zuzendu, baina zalantzarik baldin baduzue,
galdetu).
b)
Bi testutxo – Kirol bitxiak eta Postaren
bitxikeriak – testuak hainbat hitzekin osatzeko.
iruzkinik ez:
Argitaratu iruzkina