B2.2 mailako 45. eskola (on-line), 2020ko martxoaren 26 eta 27koa

45. eskola (on-line), 2020ko martxoaren 26 eta 27koa

Ikasleok: zer moduz daramazue itxialdi hau? Eutsi goiari!! Goazen gaurko balizko   klasea ematera.

-          ENTZUNAREN ULERMENA: Zer berri? Gogoan duzue proba txurian egin genuen bigarren entzumen jarduera? Halako bat dakarkizuet oraingoan. Sei albistetxo entzungo dituzue eta  bi ariketa egin. Lehenengoan, albiste bakoitza  albiste horren gaiarekin uztartu behar duzue, alegia, bakoitza zeri buruzkoa den edo zertaz aritu diren hizketan jakin behar duzue; bigarren ariketan, berriz, horko esaldiak zein hiztunek esan edo aipatu dituen aukeratu behar duzue. Ariketa bakoitzerako, behin entzun behar da entzungaia; azken finean, entzungai berak direnez bi ariketak egitekoak, azkenerako, albiste bakoitza bi aldiz entzuten da. Zuzenketari ekiteko, hirugarren aldiz entzun dezakezue eta, nahi izatera, zuzendu ostean, berriro entzun daitezke.

-     Gure hirietako trafikoaz kexatzen gara sarri. Kotxe-ilara luzeak jasan behar izaten ditugula, aparkatzeko lekurik ez dugula topatzen... Hain zuzen ere, aparkatzeko aukera gehiago izan dezagun – teorian, bederen, horretarako sortu zen – ezarri dute TAO sistema herri eta hiri askotan, hiri osoan ez bada ere, bai zenbait gune eta auzotan. Baina antzematen al da abantailarik? Orain errazago aurki al dezakegu aparkatzeko lekuren bat? Gainera, gauza jakina da TAO ez dela izaten doakoa; aitzitik, ordaindu egin behar izaten da. Bidezkoa al da hori? Horri buruzko jarduera honezkero egina duzue. Goazen zuzentzera.

-     AHOZKO GIROTZEA: Zuzenketari ekin aurretik, horren gaineko mintza-saio labur bat egingo  genuke ozenki, girotzeko eta gaian murgiltzeko. Proposamen horren aldekoak zareten ala ez galdetuko nizueke, TAO sistema bidezkoa ala bidegabea iruditzen zaizuen.

-      Arestian adierazi dudan bezala, gatozen TAO / OTA izeneko ulermen jarduera zuzentzera. Aitortu beharra dut testua zail samarra izan daitekeela eta lehenengo paragrafoa oso ulergaitza dela. Horregatik, lehenengo paragrafo horri buruzko galderarik ez nizuen egin.

Testua osatu behar izan duzue lehenik.  Badira azalpen bat merezi duten hainbat gauzatxo. Oharrok orri batean gehituko dizkizuet blogean, nahiz eta klasearen deskribapen honetan ere azaldu.

·     AITZITIK. Gogora dezagun lokailu hau nola erabiltzen den. Aurretik ukatu dugun ideiaren aukakoa adierazteko erabiltzen da, eta ez bi osagairen edo elementuren arteko aurkakotasuna adierazteko: Gauza jakina da TAO ez dela doakoa izaten; AITZITIK, ordaindu egin behar izaten da. Hona hemen beste adibide batzuk: Adituen esanetan, heziketan zorroztasunak ez du funtzionatzen; AITZITIK, ikasleen eta irakasleen arteko tira-birak eragin ditzake. Ni ez naiz mutil lasaia; AITZITIK, oso urduria naiz; gaur ez du euririk ari; AITZITIK, ateri  dago.

Ez nahastu honako hauekin: Zu oso urduria zara; ni, BERRIZ = OSTERA = ORDEA = ALDIZ, oso lasaia. Atzo euria barra-barra egin zuen; gaur, BERRIZ = OSTERA = ORDEA = ALDIZ, ateri dago.

Hona hemen zuetako batek bere idazlanean jarri didan adibide egoki bat: Gure anbulategietan, espezialisten faltagatik, diagnostikoak ez dira zehatzak izaten, hots, kaltea ez dute saihesten; AITZITIK, kaltea handiagotzen da, tratamenduak ez baitira egokiak izaten.

·     ZEREN edo NOREN + ordainetan = trukean: Musu eman zion bilobak amonari, gozoki baten ordainetan = gozoki baten trukean.

·      ZEREN edo NOREN + kontura: Gaur egungo “nini”ek ez dute ikasten, ez lan egiten, eta euren gurasoEN KONTURA bizi dira = gurasoEN BIZKAR(retik)  bizi dira = gurasoEN LEPOTIK bizi dira.

·   DELAKOA:  Koronabirusa DELAKOA (=deritzona = izenekoa)           (= Koronabirusa delako gaixotasuna = deritzon gaixotasuna = izeneko gaixotasuna) oso kutsakorra omen da. Azaro amaieran “Black Fryday” DELAKOA (=izenekoa = deritzona) (=”Black Fryday” delako eguna = izeneko eguna = deritzon eguna) ospatu genuen, dendaz denda erosketak eginez. Goi-bilera horretan, Herrialde Aberatsak DIRELAKOAK (=deritzenak, izenekoak) bildu dira.

·      Bere heriotza SUPITUKOA = BAT-BATEKOA (nolakoa?) izan zen. SUPITUAN = BAT-BATEAN (nola?) hil zen.

·     -TZEARI EKIN = -TZEN HASI: Koronabirusa dela-eta etxean egin behar dugun itxialdi honetan, youtubeko tutoretza bideoak ikusiz postreak prestatzeari ekingo diot = postreak prestatzen hasiko naiz.

·     GAIZKI-ESAKA + ARITU = IBILI. Diotenez, belarria gorritzen bazaizu, norbait zutaz gaizkiesaka ari den = dabilen seinale. –KA atzizki horrek (korrika, presaka, lasterka, oihuka, itsu-itsuka, kexaka…) aditzondo edo adberbioak sortzen ditu eta “nola?” galderari erantzuten dio. Norbaiti edo zerbaiti buruz gaizki hitz egiten aritzea esan nahi du, zentzu txarrean kritikatzea. “Maiseatu” aditzak ere esanahi hori dauka, baina pertsonei buruz ari garenean bakarrik: Gure bizilaguna auzokide guztiei buruz maiseatzen aritzen = ibiltzen da egun osoan.

·       GAUZAK BEREN ONERA + ETORRI = ITZULI: lehengo egoerara itzuli, lasaitu, baretu, lehengoratu. Adibidez, AEBetan izugarrizko istiluak jasaten ari dira Trump presidente denetik; ea laster gauzak bere onera etortzen diren. Horrenbeste jende zegoen bilera-areto hartan, hizlaria zorabiatu egin zen, baina, zorionez, handik gutxira, bere onera etorri = itzuli zen.

-          Beraz, testuko 9. hutsunean  “BEREN ONERA” ipini behar zenuten: “Jendea oraindik galduta eta gaizkiesaka ari da, baina hori ere normala da. Etorriko dira gauzak BEREN ONERA”.  Honek esan nahi du gauzak  lehengo egoerara itzuliko direla, lehengoratuko direla edota baretu, lasaituko direla. Esapide honi arreta berezia jarriko diogu. Euskaraz asko dira “on” eta “hobe” erabiliz sortutako hizkuntza egiturak edo esapideak. Esapideon taula atxikiko dizuet. Hor dauzkazue esapide horien esanahia eta hemen, klasean jarriko nituzkeen adibideak:

o   Donostiara kotxez joan eta aparkalekurik aurkitzen ez dudanean, neure onetik ateratzen =irteten NAIZ (=pazientzia galtzen dut).

o   Aparkalekurik ez aurkiTZEAK (zerk) neure onetik ateratzen NAU (=pazientzia galarazten dit).

o   Ikasle horrek (nork) neure onetik ateratzen NAU (=pazientzia galarazten dit).

o   Igogailuaren zain egon behar izaTEAK neure onetik ateratzen NAU.

o   Jendea hitzordura berandu helTZEAK neure onetik ateratzen NAU.

o   Aktore hori onenak emana dago, orain ez ditu ganorazko (=fundamentuzko) filmak egiten eta Alpujarretako herrixka batean bizi da bakartuta.

o   Aktore hori bere onenean dago eta zine zuzendari guztiek berarekin egin nahi dute lan (momenturik onenean); garai honetan daude beren onenean laranjak.

o   Azken egunetakoarekin alderatuta, eguraldiak nabarmen egin du hobera.Larrialdietan zegoen gaixo hark hobera egin zuen eta gela arrunt batera igo zuten.

o   Gaixo hori ospitaleko gela arrunt batean zegoen, baina okerrera egin du eta UCIra jaitsi behar izan dute.

o   Datorren astean eguraldiak negu itxura (=negu tankera) hartuko omen du eta nabarmen egingo omen du okerrera.

o   Etxerako lan asko bidaltzen dizuet, baina ez haserretu, zuen hobe beharrez egiten baitut (zuentzat hobe delakoan, zuentzat hobe delako ustean, zuentzat hobe dela pentsatuz, asmo onarekin, alegia).

o   Guk egindako proposamena ontzat eman =hartu dute (=onartu egin dute) / txartzat eman = hartu dute (=gaitzetsi egin dute) udaletxean egin duten ez-ohiko bileran (“reunión extraordinaria”).

-          Azalpenaren ostean, egizue aztertu berri dugun taularekin batera ipini dizuedan ariketa. Justu, 16 esaldi ipini dizkizuet, esapide horietako bana erabili ahal izateko. Ea zer moduz egiten duzuen.

-          Ondoren, TAO testuarekin batera datorren hurrengo ariketa zuzendu dugu. Lau adierazpen egiazkoak ala gezurrezkoak diren adierazi behar izan duzue (ebazpen horrian dauzkazue erantzunak, ez ahaztu).

-          Azkenik, testuaren ideia nagusia edo muina, testu osoa ondoen laburbiltzen duen esaldia B da (hau ontzat emateko argudioak zehatz-mehatz idatzi dizkizuet ebazpen orrian).

-          Hirietako trafikoa hizpide dugun honetan, honako galdera hau egin nahi nizueke: Zer gertatuko litzateke gure herri nahiz hirietako trafiko-ikurrak kenduko bagenitu? Anabasa (=kaosa) sortuko litzateke? ala... agian jendeak arreta gehiagoz gidatuko luke?? Horri buruzko testu bat dakarkizuet jarraian: Zer gertatuko litzateke trafiko ikurrak kenduko bagenitu? izeneko ulermen jarduera (ulermen zehatza). Egizue eta zuzendu ebazpen orria baliatuz. Oharrak:

o   Istripu baten berri izan dut = jakin dut istripu bat gertatu dela (gaztelaniazko “enteratu naiz”).

Istripu baten berri eman dizuet = jakinarazi dizuet istripu bat  gertatu dela (hau da, zuei eman dizuet berria).

ZEREN BERRI IZAN: Irratian istripu baten berri izan dut (istripu bat gertatu dela jakin dut); Renon  euskara ikasteko beka baten berri izan dut (Renon euskara ikasteko beka bat badagoela jakin dut);   - Mirenen aitona ospitaleratu omen dute. – Bai, badut horren berri (badakit). Aspaldian ez dut zure berri(rik) (ez dakit ezer zutaz).

ZEREN BERRI EMAN:  Istripu baten berri eman didate (istripu bat gertatu dela jakinarazi didate); Dabidek beka baten berri eman digu (Dabidek beka bat badagoela jakinarazi = jakitera eman = adierazi digu). Kultura sailburuak Euskadi Literatur Sarien berri eman du (sariak jakinarazi edo ezagutarazi ditu). Gutun honen bidez izan dudan arazo baten berri eman nahi dizut (arazo bat jakinarazi = ezagutarazi nahi dizut).

o   Nonahi = non-nahi (edozein tokitan). Ikusten duzuene, bi idazkera onartzen ditu.

o   Ohi baino ikasle gehiago etorri dira gaur. Honek zer adierazten du? Ba, normalean ikasle gutxiago etortzen direla, ez dela normala horrenbeste ikasle etortzea.

o   Egunetik egunera, gero eta ikasle gehiago etortzen dira. (honek, berriz, bilakaera adierazten du).

o   Anabasa = kaosa

o   Segurtasun eza = segurtasunIK EZA; arau eza = arauRIK EZA;     kontzientzia eza = kontzientziaRIK EZA…

o   Astiro = mantso = motel

o   gidaTZEN dute = gidatu OHI dute  = (gogoratu partizipioa + OHI  = -TZEN ohiturazko aditz aspektu marka).

o   232 gelako gaixoak (nork) hobera egin du / okerrera egin du. Eguraldiak (nork) arratsaldean hobera egingo du / okerrera egingo du.

o   MUZIN EGIN + ZERI = UKO EGIN + ZERI: Zuk niri opari bat ekarri didazu eta  ni, esker txarrekoa naizenez, opariari MUZIN EGIN DIOT = opariari UKO EGIN DIOT (ikasleok, gogoan al duzue? Duela gutxi agertu zitzaigun “uko egin”, San Valentini buruzko testuan: Claudio II.a zen Erromako enperadoreak agindu bat eman zuen: gerrara erabat emanak bizitzeko, gazteei ezkontzea debekatu (=galarazi) zien. Agindu horri muzin eginez, Valentin gotzain erromatarrak bikoteei dei egin zien joateko, isilpean ezkonduko zituela esanez.).

o   ERREPARATU + ZERI: Erreparatu egin dituzun akatsEI eta nire oharrEI.

-          AHOZKO JARDUERA: Zer gertatuko litzateke trafiko ikurrak kenduko bagenitu? Jakina, azken jarduera, ahozkoa, alegia, ezin dugu egin. Lastima! Klasera itzultzen garenean egin genezake, baina egia esan, ari naiz hori baino mintzagai interesgarriagoak gordetzen ordurako.

-          Eta ikasleok, zer gertatuko litzateke gure herri nahiz hirietako telefono kabinak kenduko bagenitu? Edo, galdera hobeto planteatuta....Zer egin liteke gure herri nahiz hirietan geratu diren eta mugikorren neurrigabeko hedapena dela eta, inork erabiltzen ez dituen  edo inor gutxik erabiltzen dituen telefono kabina horiekin? Hona hemen prestatu dizuedan jarduera bikoitz bat: Zer egingo zenuke telefono-kabinekin? Hasteko, testutik ateratako zenbait esaldi hutsune egokietan txertatu behar dituzue (lasai, ez dago distraktorerik); zuzendu ondoren, bigarren ariketa egin behar duzue. Testutik zortzi esaldi atera ditut, zuek nik emandako egitura erabiliz berridatz ditzazuen. Ea zer moduz egiten duzuen! Berridazketa horietako batzuetan apropos sartu ditut kausazkoak, orain lantzen ari garen edukia baita. Zuzendu ahala, erreparaiezue nire zuzenketa-orriei (bi artxiboak erantsi dizkizuet, noski, ebazpen orria eta zuzenketa-oharrena).

-          Aditzaren tartea: Orainaldiko ahalera:  joan den egunean orainaldiko ahalerako adizkiak nola sortzen diren azaldu nizuen, Indikatibotik abiatuta. Horiek lantzeko, Gramatika eta ariketak II  liburuko 15. orrialdeko ariketak egin behar zenituzten. Zalantzarik bai? Bi ohar:

o   3. ariketako 4. eta 5. esaldietan, ez ahaztu orainaldiko ahalera adizkiari   –(e)N eranstea, esaldi horiek zehar-galderak baitira:

Lagunak garenez, esadazu, mesedez, nola lagun(du) DIEZAZUKET + -(e)N > DIEZAZUKEDAN eta kito!

Bi aldiz galdetu diogu ea noiz eman DIEZAZKIGUKE + -(e)N > DIEZAZKIGUKEEN (aditz batek amairan  –KE daukanean bi E elkartzen dira: -keen,-keela,-keelako,-keenean…) azterketaren emaitzak.

o   2. ariketako 3. esaldian honako hau agertu zaigu: Horrela engaina nazaketela uste badute, ondo ezagutzen ez nautEN SEINALE (da). Gogoan duzue –(e)N SEINALE? (behin baino gehiagotan agertu zaigu, esate baterako, Eguberrietako erosketei buruzko berridazketetan).

Tripa zorriak dauzkat, gose naizEN SEINALE.

Ikasle horrek berokia jantzi du, hotzak dagoEN SEINALE.

Beherapenetan jende gutxi dabil dendaz denda; krisialdian gaudEN SEINALE.

-          Beno, gaurkoan ez dizuet aditz berririk irakatsiko; beraz, lasai!! Egingo duguna zera izango da: joan den eguneko azalpena gogoraraziko dizuet jarraian duzuen taulatxoa baliatuz (Indikatiboko orainaldiko adizkietatik Ahalerako orainaldiko adizkietara igarotzeko zein urrats eman behar diren) eta ariketa bat bidaliko dizuet hauek lantzen jarrai dezazuen.

Nor orainaldiko adizkiak (ez dute zailtasunik eta honezkero badakizkizue). Erreparaiozue 14. orrialdeko lehenengo taulari.

Nor-nori orainaldikoak, singular nahiz pluralean (baina nor = zer 3. pertsona dutenak bakarrik) (14. orrialdeko 2. taula):  Indikatiboko orainaldiko ZAI > DAKI bihurtzen da+ nori pertsona marka + -KE. Adib.: zait > dakiDAke; zaizu> dakiZUke; zaie > dakiEke; zaizkigu > dakizkiGUke; zaizkio > dakizkiO… Adib.: mugikorra lurrera erori ahal zaizu = mugikorra lurrera eror dakiZUke; orain hartzen ez badituzu, giltzak bulegoan ahaztu ahal zaizkizu = …giltzak bulegoan ahaztu dakizkiZUke; eskale hori diru eske hurbildu ahal zaigu = eskale hori diru eske hurbil dakiGUke…

             

Nor-nork orainaldikoak: horretarako, Indikatiboko erroa -U- automatikoki        –ZAKE bihurtzen da. Gainerakoan, ez da ezer aldatzen, ez pertsona marken ordena, ez deus. Erreparaiezue 14. orrialdeko 3. taulako adizkiei banan-banan. Ohartuko zarete, alde batetik, aipatutako aldaketa hori gertatu dela denetan (Indikatiboko U> ahalerako ZAKE) eta, bestetik, pertsonen markek Indikatiboko orainaldiko nor-nork adizkietako ordena bera jarraitzen dutela, hau da,  hasieran nor pertsona markak datozela eta amaieran, nork edo subjektuaren markak. Adib.: naUzu > naZAKEzu; zaitUgu > zaitZAKEgu; dUzu > deZAKEzu; gaitUzte > gaitZAKEte; zaitUztet > zaitZAtKEtet; ditUzue > ditZAKEzue… Adib.: Eraman ahal naUzu autoz eskolaraino? = Eraman naZAKEzu autoz eskolaraino?; nahi baduzu, guk zu bazkaltzera gonbidatu ahal zaitUgu = …guk zu bazkaltzera gonbida zaitZAKEgu; irakasleak ariketak egitera derrigortu ahal gaitU = irakasleak ariketak egitera derrigor gaitZAKE > haiek zuek  haserrarazi ahal zaitUztete > haiek zuek haserraraz zaitZAKEtete…  

Nor-nori-nork orainaldikoak. Aditz hauek nola daude osatuta Indikatiboko orainaldian? Lehenik, NOR=ZER (beti 3. pertsona, singularra nahiz plurala); gero, NORI pertsona morfema eta, azkenik, NORK edo subjetuaren marka: dizut, didazu, diguzu, diet, diegu…Ordena horretatik datorkio aditzari NOR-NORI-NORK izena. Ba ahaleran ez dugu ordena aldatuko. Bi aldaketatxo bakarrik egingo ditugu: DI horri –EZA gehituko diogu eta NORI eta NORK pertsona marken artean, -KE tartekatuko dugu: DIEZA(zki) + NORI pertsona marka + KE + NORK pertsona marka. (14. orrialdeko laugarren taula) Adib: dizut > diEZAzuKEt; diguzue > diEZAguKEzue; didate > diEZAdaKEte; dio > diEZAioKE; dizuegu > diEZAzueKEgu… Adib.: Dabid, fotokopia bat eman ahal didazu? = Dabid, fotokopia bat eman diEZAdaKEzu?; nik zuei materiala blogean ipini ahal dizuet = nik zuei materiala blogean ipin diEZAzueKEt; haiek guri lagundu ahal digute = haiek guri lagun diEZAguKEte; zuk guri zalantzak argitu ahal dizkiguzu = zuk guri zalantzak argi diEZAzkiguKEzu; haiek haiei apunteak utzi ahal dizkiete = haiek haiei apunteak utz diEZAzkieKEte…

-          Hau kontuan izanik, hona hemen ariketa: Orainaldiko Ahalera lantzeko indartze-ariketa. Bertan, nik 50 esaldi ipini dizkizuet, AHAL + indikatiboa erabiliz. Zuek horren baliokidea den ahalerako adizkia erabili beharko duzue (ez ahaztu aditzari –I /-TU kentzea, hau da, “aditzoina” erabiltzea). Nahasian dituzue NOR, NOR-NORI (3. pertsonak), NOR-NORK (guztiak) eta NOR-NORI-NORK. Egin eta zuzendu.

-          ETXERAKO LANA: TAO idazlana (kontuz!!! Alegiazko egoera bat da, hipotetikoa!!: Lehenengo eta behin, Udalak TAO sistema jarriko BALU...)

OHARRA: Ikasleok: hurrengo klasea asteartean ipiniko dizuet. Halaber, gogorarazi nahi dizuet zuen zalantzak nahiz iradokizunak e-postaz bidal diezazkidakezuela (zein ongi erabiltzen dudan nor-nori-nork ahalera!!) nire helbidera, ikasleren batek egin ohi duen bezala. Blogean ere badaukazue zuen iruzkin edo komentarioak nahiz zalantzak idazteko aukera eta, azkenik, blogean baduzue txat bat ere – “Solasean” – zuen artean aritzeko. Mila esker guztioi.