B2.2 maila: (H5P) Agotea, arraza "madarikatua"

Osatu testua, hutsuneetan azpiko esaldiak txertatuz

Nafarroako Bozate auzoan bizi ziren agoteak, baztertuak eta gutxituak, arrazoi ezagunik gabe
Ainara Iraeta. 1722. urtean Juan Arralde etxeko maiorazkoak Isabel de Irygoienekin ezkondu behar zuen. Martin bozatarra, baina, ez zegoen batere pozik, bera ere Isabelekin maitemindua baitzegoen.

, Martin agotea baitzen. Hauxe da Gaizka Arostegik argitaratu berri duen El agote eleberrian jasotzen den amodiozko istorioa, arraza eta leinu arazoengatik amodio ezinezkoa islatzen duen eleberria. Idazle bizkaitarrak liburuko pertsonaiak asmatu dituen arren, iturburu eta testuinguru erreala dute Bozaten, Nafarroako Baztango bailaran agoteak bizi izan baitziren.
Baina nortzuk ziren agoteak? Zergatik bizi izan ziren hainbeste urtez baztertuak? Badira buztana (=isatsa) zutela ziotenak, txikiak zirela, itsusiak, legenarra zutela, belarriko gingila itsatsirik zutela eta antzeko gauza ugari esan izan dituztenak. Hala ere,

eta kasu honetan ere ez da batere garbia.
Xabier Santxotena Arizkunen jaio zen arren, bere guraso eta aitona-amonak bozatarrak ziren, agoteak. Xabierrek duela urte batzuk Santxotena Museoa ireki zuen Bozate auzoan eta arraza honi buruzko informazio ugari bildu du bertan. Santxotenak dioenez (=esaten duenez), 'agoteen jatorria ez da batere argia eta hipotesiak ugariak dira. Frantzian, 507. urtean bada lehen erreferentzia bat. Orreagako batailan ere 778. urtean, agoteak aritu omen ziren, eta azken tesiaren arabera, agoteak kataroak ziren, trashumanteak eta lurrik gabeak.
1380. urtean,

eta judutarrek, agoteek eta katoliko ez ziren guztiek lurralde hartatik alde egin behar izan zuten. Agoteek muga zeharkatu eta Pirineotako beste alde honetako lurretara etorri ziren. Bozaten kokatu ziren eta bertan, Ursuako jauntxoarekin egin zuten topo. Jauntxo feudalaren zerbitzura jarri behar izan zuten eta honek, era berean, lagundu eta mesede egin zien'.
Agoteek ez zuten lurrik, eta lanbideak ikasi behar izan zituzten: burdina, egurra nahiz beste hainbat material lantzeko trebezia (= abilezia = abilidade) izugarria garatu zuten. Sen berezi bat zuten euren mantenua bermatzeko (=ziurtatzeko) eta era berean,

.
Buztana zutela, legenarra edo beste gaixotasun arraroren bat zutela dioten arren, agoteak baztertuak izateko arrazoirik ez da ezagutzen. Bailarako herritarrek, ordea, bazuten nagusitza konplexu bat, bozatarrak jatorriz Arizkungoak ziren herritarrak baino “gutxiago” zirela pentsatzen baitzuten. Santxotenak dioenez, 'gaixotasuna zutela edo bestelako hainbat gauza leporatu (=aurpegiratu = egotzi) izan zaizkien arren, ez da batere segurua;

. Nire aita bozatarra izanik nire amarekin ezkondu zenean, bera Arizkungoa zenez, gaizki esaka ibili omen zen makina bat herritar. Eskolan ere bazterketa zegoen gu gazteak ginenean'.
Xabierren hitzetan 'hasiera batean Bozaten txabolak besterik ez zen eta gutxinaka-gutxinaka harrizko etxeak egiten hasi ziren. Agoteen seme bat ezkontzen zenean, ordea, ez zitzaien etxe osoa egiten uzten; zuhaitz bat ematen zitzaien eta horrekin sendiko etxeari eranskin (=gehigarri) bat egiten zioten. Bozatarrak (agoteak) otzan mantentzeko neurri bat zen hau, Arizkungoekiko aldea (=desberdintasuna) mantentzeko modua zen. Izan ere, garai hartan, berez animalia eta lurren jabe zenak, garrantzitsuagoa zela pentsatzen zuen,

'.

nahiz eta jakituriak eta trebeziak jabetzak baino balio gehiago izan6 etik 1 garren arrastagarria.

bazterketa ,hala ere, modu batera edo bestera ia-ia gaurdaino izan da6 etik 2 garren arrastagarria.

egiaren eta esamesa nahiz asmakizunaren arteko muga ez da beti argia izaten6 etik 3 garren arrastagarria.

beharraren edo premiaren ondorioz trebezia ugari bereganatu zituzten6 etik 4 garren arrastagarria.

Felipe V.ak heretiko guztiak Frantziatik kanporatu zituen6 etik 5 garren arrastagarria.

Martin eta Isabelen arteko harremana, ordea, ezinezkoa zen6 etik 6 garren arrastagarria.